به گزارش گروه بهداشت و درمان خبرگزاری سلامت به نقل وبدا، دکتر حمیدرضا خانکه پیش از ورود به مبحث اصلی سخنرانی خود، با مروری بر روند شیوع کووید 19 از بدو ورود به کشور تا کنون و مسایل پیرامون آن، گفت: از 30 بهمن ماه سال 1398، برای اولین بار کرونا در ایران و در شهر قم شناسایی و تائید شد و بسرعت گسترش پیدا کرد و وزارت بهداشت، مدیریت بیماری را بعهده گرفت و سازمان های دیگر هم کمک کردند و برغم توفیقات خوبی که در حوزه مدیکال، تولید دارو و واکسن داشتیم، متاسفانه شاهد چهار موج از شیوع بیماری بودیم که طی روزهای اخیر نیز موج پنجم آن آغاز شده است.
وی افزود: در ابتدا، بیماری از پیچیدگی خاصی در سراسر دنیا برخوردار بود، بطوری که ماهیت ویروس و جهش های آن زیاد مشخص نبود و درمان مشخصی برای آن ارائه نمی شد، ضمن آنکه مدیریت کووید در همه کشورهای دنیا، با مشکلاتی روبه رو بود که شاید به دلیل توجه کمتر به ابعاد دیگری غیر از مدیکال بود.
وی تصریح کرد که با شیوع کووید، سرعت گسترش، رعایت نکات بهداشتی و پذیرش محدودیت ها از سوی مردم، و سیاست های ملی در کشورهای مختلف، متفاوت بود. همراهی مردم متفاوت است و بحث گروه های آسیب پذیر و افراد کم برخوردار مطرح شد، و برغم اینکه در اوایل پاندمی، همه فکر می کردند که کرونا به عدالت به همه آسیب می رساند، بعد متوجه شدیم که افراد متفاوت، تاثیر متفاوت می گیرند.
رییس رصدخانه اجتماعی کووید 19 افزود: با توجه به اینکه گاها مردم به دلایل مختلف، نسبت به توصیه های ستاد ملی کرونا مقاومت نشان می دادند و مدیریت بیماری را با مشکل روبه رو می کردند، این ضرورت به مقام عالی وزارت بهداشت پیشنهاد داده شد تا ابعاد اجتماعی کووید مورد بررسی و راهکارهای لازم برای آن پیش بینی شود، تا اینکه به دستور وزیرمحترم بهداشت، رصدخانه اجتماعی کووید 19 از اسفندماه 1399 فعال شد و هدف آن، " پرداختن به جنبه های اجتماعی ناشی از شیوع بیماری کرونا است که کمتر مورد توجه قرار گرفته بود".
رییس دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی ادامه داد: این دانشگاه با سبقه ای که در حوزه سلامت اجتماعی دارد و حدود 30 سال در حوزه اجتماعی مطالعه کرده و با توجه به رسالت و مرجعیتی که در حوزه های سلامت اجتماعی و توانبخشی دارد، برای اینکار انتخاب شد و سابقه 30 ساله این دانشگاه در حوزه سلامت اجتماعی اجازه داد تا بتواند ورود بهتری به این حوزه داشته باشد. هرچند که دانشگاه های مختلف در سطح کشور دارای دپارتمان های سلامت اجتماعی و طب اجتماعی هستند، و مراکز مربوط به عوامل اجتماعی موثر بر سلامت هم در کشور فعالیت می کنند، اما سبقه 30 ساله دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و مطالعات متعددی که از ابتدای شیوع کووید انجام داده بود، این اولویت را به این دانشگاه داد تا مرجعیت این حوزه را بعهده بگیرد و با مشارکت همکاران دیگر بتواند این کار را به سرانجام برساند.
وی سپس گزارشی از عملکرد رصدخانه اجتماعی کووید 19 طی چند ماه گذشته که از تاسیس آن می گذرد و برنامه هایی که در پیش دارد، ارائه داد.
دکتر خانکه اظهار داشت: وقتی صحبت از رصدخانه می کنیم، یعنی مجموعه ای که وظیفه دارد تا دیده بانی کند و اطلاعات مورد نظر مرجع خود را جمع آوری کرده و در تصمیم سازی و تصمیم گیری کمک کند. ما معتقد بودیم که بسیاری از تصمیمات ستاد ملی کرونا با کم توجهی به ابعادی غیر از سلامت گرفته می شد و ابعاد اجتماعی کمتر مورد توجه بود مثلا حمایت از گروه های آسیب پذیر را نداشتیم، لذا باید رصدخانه شکل می گرفت تا شاخص های مرتبط با سلامت اجتماعی رصد شده و این شاخص ها را به گفتمان های سیاسی تبدیل کرده و در اختیار برنامه ریزان و سیاستگذاران قرار بدهد تا تصمیمات منطقی تری گرفته شود. این نقطه ضعف در خیلی از کشورهای دنیا و در کشور ما هم بود و با این منطق، رصدخانه اجتماعی کووید 19 شکل گرفت.
وی درمورد مفهوم " سلامت اجتماعی " گفت: ما از سه بعد به سلامت اجتماعی نگاه می کنیم، 1- بعد فردی این حوزه است که بخشی از سلامت فرد را در بر می گیرد، 2- نگاهی است که جامعه را مورد مخاطب قرار می دهد و واحد سلامت اجتماعی را جامعه می داند. جامعه ای که می تواند سلامت داشته باشد، جامعه ای که می تواند سلامت را تامین کند و یا سلامت را به مخاطره بیاندازد، و شاخص هایی وجود دارند که می توانند جامعه را برخوردار سلامت کنند، مانند " اعتماد اجتماعی، مشارکت، درآمد، و... "، 3- نگاه سوم، از بعد مولفه های اجتماعی تاثیرگذار بر سلامت است، که قاعدتا این مولفه ها، شرایطی را بوجود می آورند که ما در این شرایط متولد می شویم، زندگی کرده، تحصیل می کنیم، پیرشده و فوت می کنیم و اگر این مولفه ها توزیع نابرابر داشته باشند، طبقات اجتماعی را ایجاد می کنند و شکل گیری طبقات اجتماعی، شروعی است برای متاثر شدن از پیامدهای عوامل تاثیرگذار بر سلامت. و ما نیز در رصدخانه با همین نگاه سوم، به موضوع ورود پیدا کردیم، که البته نگرش های دیگر هم مد نظر قرار دادیم.
وی که عضو کمیته علمی ستاد ملی کرونا نیز می باشد، با اشاره به آمار 184 میلیون مبتلای کرونا در دنیا و تعداد 4 میلیون بیمار کرونایی که در جهان فوت کردند، و آمار سه میلیون و 250 هزار مبتلا در ایران که حدود 85 هزار تن از آنان فوت شده اند، گفت که شواهد علمی نشان می دهند، موج پنجم در کشورمان آغاز شده و باید آمادگی مقابله با این موج و شیوع ویروس هندی که با قدرت بالا منتشر می شود، داشته باشیم.
دکتر خانکه افزود: قبلا به ازای هر صدنفر مورد مثبت، 8 تن فوت می شدند که رقم بالایی بود، و آنهم به دلیل تحریم ها که کیت های تشخیصی را با کمبود مواجه کرده بود و یا وسایل حفاظتی به اندازه کافی نداشتیم، ولی الان این رقم کاهش پیدا کرده و آنهم به دلیل افزایش تست، تولید وسایل بهداشتی و حفاظتی و در دسترس بودن آن در کشور است، ضمن اینکه تولید و تزریق واکسن نیز در کشور راه افتاده است.
وی تصریح کرد که مطالعه ای طراحی شده تا سیاست های ملی را ارزیابی کنیم، مثلا اعمال محدودیت ها و پذیرش آن از سوی مردم نیز روند منطقی ندارد و نیاز دارد تا مورد مطالعه قرار بگیرد.
وی همچنین گفت: تمام دنیا به فواصل مختلف، به ابعاد اجتماعی کووید پرداختند چون مدیریت سلامت نیازمند نگاه همه جانبه و توجه به ابعاد مختلف است، ولی چه بسا که بسیاری از عوامل موثر بر سلامت، در حوزه اختیارات نظام سلامت نیست، بلکه در خارج از نظام سلامت است و بنظر می آید که تمرکز بعد اجتماعی، تاکید بر همکاری دستگاه های مختلف دارد، نه فقط نظام سلامت.
رییس رصدخانه اجتماعی کووید 19 افزود: نظام سلامت در صف اول مقابله با کرونا، تلاش می کند ولی اگر دستگاه های دیگر با نظام سلامت، همسو و همراه نباشند، شرایطی مانند سفرهای نوروزی و تجمع مردم در اماکن زیارتی و تفریحی در داخل و خارج از کشور و بی توجهی به توصیه های علمی نظام سلامت پیش می آید و مشکلات زیادی ایجاد می کند.
دکتر خانکه با نشان دادن اسلاید، به انجام مطالعات زیادی در کشورهای دیگر همچون استرالیا، کانادا، ایرلند، کنیا، انگلیس و اسپانیا اشاره کرد که تاثیر عوامل اجتماعی بر شیوع و مدیریت کووید و تاثیر کووید بر سلامت اجتماعی مورد مطالعه قرار گرفته است و در این خصوص گفت: بنظر می آید که هیچ پدیده ای نتوانسته مانند کووید، جامعه علمی دنیا را به خود جلب کند، بویژه جامعه علمی حوزه سلامت متمرکز بر کووید و تاثیرات آن است و تغییر و تحولات این حوزه نیز بسیار چشمگیر است.
وی افزود: مطالعه ای نیز در کشور خودمان و توسط پژوهشکده آمار ایران انجام شده که در زمستان 1399 منتشر شده است و از نظر بیماری، میزان شیوع و فوت آن در سنین مختلف، تاثیر کووید بر وضعیت تحصیلی کودکان بالای 6 سال، بر ازدواج و فرزندآوری، فعالیت های اقتصادی افراد 18 سال به بالا و وضعیت سلامت روان افراد 18 سال به بالا توسط این پژوهشکده مورد مطالعه قرار گرفته است.
وی سپس به مطالعات در دست اجرای رصدخانه اجتماعی کووید 19 اشاره کرد و گفت: میزان ابتلا در جامعه شهری و روستایی و همچنین علل ابتلای پائین جامعه روستایی ، تاثیر کووید بر وضعیت تحصیلی کودکان شش ساله به بالا که میزان بازمانده از تحصیل این جمعیت در مناطق شهری 9/2 درصد و در مناطق روستایی 9/4 درصد می باشد، در برنامه مطالعاتی رصدخانه قرار دارند، ضمن آنکه مشکلاتی هم در آموزش غیرحضوری وجود دارد که ما در دانشگاه ها تجربه کردیم و در مراکز دیگر هم مشاهده شده که باید مورد بررسی دقیق قرار بگیرد.
وی افزود: بررسی های اولیه نشان می دهند که کمبود لب تاپ در 57 درصد جامعه روستایی و 45 درصد جامعه شهری، وجود داشته و در کل 57 درصد جامعه با کمبود لب تاپ و گوشی هوشمند روبه رو بوده است، و یا عدم دسترسی به اینترنت و سرعت مناسب اینترنت، عوامل تاثیرگذار بر آموزش مجازی هستند که باید مورد مطالعه و بررسی قرار بگیرند.
وی همچنین گفت: در کل 23 درصد جمعیت بالای 18 سال کشور، شغلشان را در اثر شیوع کرونا، از دست دادند، و هرچند که در کشور ما تعریف استانداردی از اشتغال وجود ندارد، ولی بهرحال اشتغال در کشور ما آسیب دیده و درآمد هم کاهش پیدا کرده است و البته باید روی این موضوعات مطالعات دقیق تری صورت بگیرد، چرا که اعمال محدودیت ها و میزان پذیرش آن از سوی مردم شاید براساس اجبار بوده و نیازهای اولیه آنان وابسته به این موضوع باشد.
وی در بخش دیگری از سخنانش به اقداماتی که رصدخانه طی ماه های اخیر انجام داده، اشاره کرد و گفت: با ابلاغ مقام عالی وزارت بهداشت در اواخر اسفندماه سال گذشته (99) و تاسیس رصدخانه اجتماعی کووید 19، اولین نشست هم اندیشی در فروردین ماه برگزار شد و چهار ماموریت رصدخانه پیگیری شد، ضمن آنکه تاکید می کنیم، رصدخانه وظیفه هماهنگی نخبگان کشور در حوزه سلامت اجتماعی را بعهده دارد تا فعالیت آنان در نهایت، به تصمیم گیری دقیق تر نزد سیاستگذاران بیانجامد.
دکتر خانکه افزود: براساس چهار وظیفه ابلاغی مقام عالی وزارت، نقشه راه تدوین شد، و با برگزاری نشست خبری و تبیین اهداف رصدخانه، کارگروه های تخصصی تشکیل شد و مشکلات بصورت ارگونومی تبیین شد، چارت رصدخانه با مشورت نخبگان و مسئولان این حوزه طراحی و مسئولان هر بخش مشخص شدند.
وی ادامه داد: تعیین شاخص ها و اندازه گیری شاخص ها در حوزه های تخصصی به کارگروه های تخصصی رصدخانه سپرده شد تا رصدخانه بوسیله آن دیده بانی داشته باشد. و همزمان، مطالعاتی در حوزه ماموریت های رصدخانه طراحی شد تا با تولید اطلاعات و تحلیل های علمی و اجرایی، و با ارائه آنها به برنامه ریزان و سیاستگذاران، به خلاصه های سیاستی و تغییر در سیاست ها برسیم.
رییس رصدخانه اجتماعی کووید 19 در خصوص مطالعاتی که تاکنون انجام شده، اظهار داشت: مطالعه عوامل تاثیرگذار کووید بر وضعیت معلولان و وضعیت سازمان های مردم نهاد در دوران کرونا، اجرای برنامه واکسیناسیون، عوامل موثر بر آن و میزان پذیرش آن در شهر تهران انجام شده و گزارش آن ها برای وزیر محترم بهداشت و مراجع ذیصلاح ارسال شده است، ضمن آنکه مطالعه مربوط به واکسیناسیون، در سطح کشور هم انجام خواهد شد تا عوامل تاثیرگذار در میزان پذیرش مردم مشخص و با ارائه نتایج آنها، در افزایش این پذیرش نقش داشته باشد.
دکتر خانکه، افزود: درس آموخته های کووید از اسفند 99 و مطالعات طولی با رویکرد مطالعه کیفی در حال انجام است و نتایج اولیه آن به مراجع ذیصلاح اعلام شده است و همچنان نیز این مطالعه ادامه دارد.
بگفته وی، بررسی کووید بر مشارکت افراد در فعالیت های روزانه، توسط گروه کاردرمانی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و سندرم جایگاه کووید 19 که جنبه های اجتماعی آن تحلیل می شود، توسط گروه رفاه اجتماعی این دانشگاه انجام شده، ضمن آنکه کوهورتی طراحی شده تا پیامدهای اجتماعی کووید را در سطح کشور و با کمک چند دانشگاه دیگر مورد بررسی قرار بدهد.
وی افزود: بررسی عوامل فردی، اجتماعی و اقتصادی مرتبط با کودکان، تبعیت از قرنطینه کووید 19 که در 31 استان انجام می شود، بررسی درک عمومی از اقدامات دولت، ارزیابی سیاست های ملی ، و بررسی تاثیرات بار اقتصادی کووید بر کودکان با میانجیگری سلامت روان، از دیگر مطالعات در دست اجرای رصدخانه می باشند.
رییس رصدخانه اجتماعی کووید 19 همچنین مرور کوتاهی بر فعالیت های تدریجی رصدخانه طی سه ماه اخیر داشت که تهیه، رونمایی و انتشار کتاب " مدیریت جامع خطر، رخدادهای بیولوژیک در نظام سلامت با تاکید بر کووید 19 "، برگزاری وبینارهای متعدد با شرکت متخصصان دانشگاه های داخل کشور و برگزاری وبیناری با متخصصان دانشگاه های لهستان و آلمان با هدف جلب مشارکت نخبگان بین المللی، انتشار گزاره برگ های مختلف در حوزه واکسیناسیون و موضوعات دیگر و انتشار پیام های هفتگی که بازخورد بسیار خوبی از سوی اکثر مدیران داشت "، از جمله فعالیت های سه ماه اخیر رصدخانه بود.
دکتر خانکه در پایان سخنانش، اشاره ای به برنامه های پیش روی رصدخانه داشت و گفت: در پی تشکیل کمیته کشوری رصدخانه با ابلاغ مستقیم وزیر محترم بهداشت هستیم تا این کمیته را بعنوان مرجع سیاستگذاری رصدخانه فعال کنیم، برگزاری نشست های تخصصی و سلسله وبینارهایی در حوزه سلامت اجتماعی برنامه ریزی شده که امیدواریم با مشارکت اعضای هیات علمی دانشگاه های سراسر کشور به اجرا گذاشته شوند، چرا که معتقدیم رصدخانه اجتماعی کووید 19 نقش هماهنگ کننده مراکز علمی و دانشگاه ها در حوزه سلامت اجتماعی را بعهده دارد.
گفتنی است؛ نشست هم اندیشی " رصدخانه اجتماعی کووید 19 با دانشگاه های علوم پزشکی کشور " روز سه شنبه، با حضور دکتر عابدینی دبیر کمیته علمی ستاد ملی کرونا کشور، دکتر مرادی نماینده مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دانشگاه علوم پزشکی کردستان، روسای برخی دانشگاه های علوم پزشکی کشور یا نمایندگان آنان، اعضای هیات علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و مسئولان رصدخانه اجتماعی کووید 19 بصورت مجازی برگزار شد.
در این نشست علاوه بر ارائه مباحثی تحت عنوان « معرفی رصدخانه اجتماعی کووید و رسالت آن، تبیین ضرورت جایگاه رصدخانه اجتماعی در نظام سلامت، ضرورت توجه به سرمایه اجتماعی در همه گیری کووید 19، حوزه های اجتماعی مرتبط با کووید 19، معرفی زمینه های همکاری با دانشگاه های علوم پزشکی کشور » توسط اعضای هیات علمی و مسئولان رصدخانه اجتماعی کووید 19 ، رونمایی از وب سایت اختصاصی رصدخانه اجتماعی کووید 19 نیز انجام شد که از طریق وب سایت دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی نیز قابل دسترسی می باشد.
نظر شما