شیردهی یک دوران بسیار مهم در زندگی هر مادر به شمار می‌رود و مراقبت‌های مختلفی برای دستیابی به سلامت مطلوب مادر و نوزاد لازم است.
در این مطلب می‌بینیم که کدام هورمون باعث ترشح شیر میشود و رابطه هورمون پرولاکتین نرمال و ترشح شیر و همچنین سؤالات رایج در این مورد را بررسی خواهیم کرد.
پرولاکتین نرمال و ترشح شیر
هورمون‌ها و مواد مختلفی در بدن در تولید و ترشح شیر نقش دارند. در این بین هورمون پرولاکتین و اکسی توسین نقش و اهمیت ویژه‌ای دارند.
پرولاکتین از غدۀ هیپوفیز و به شکل ضربانی در طول شبانه‌روز ترشح میشود. کنترل تولید و ترشح این هورمون تحت تأثیر دوپامین است که از غدۀ هیپوتالاموس ترشح میشود. دوپامین باعث کاهش ترشح پرولاکتین میشود.
پرولاکتین نرمال در زنانی که باردار نیستند حدود ۱۰ الی ۲۵ میکروگرم در دسی لیتر است. این میزان در مردان سالم مقداری کمتر و در حدود ۱۰ الی ۲۰ میکروگرم در دسی لیتر است.
پرولاکتین نرمال و ترشح شیر رابطه‌ای مستقیم دارند. پرولاکتین بعد از بارداری باعث تداوم تولید شیر میشود. همچنین با اثر مهارکنندگی که دارد از بارداری مجدد می‌تواند جلوگیری کند.
این هورمون را با عشق مادر به فرزند نیز مرتبط دانسته آمد.
چه مقدار پرولاکتین خطرناک است؟
پرولاکتین همان طور که گفتیم، در افراد سالم و غیرباردار به میزان بسیار کمی ترشح میشود. کمبود این هورمون در زنان شیرده موجب کاهش شیردهی میشود.
حال ممکن است این سؤال پیش بیاید که آیا افزایش غیرطبیعی پرولاکتین دردسرساز است؟ و اینکه چه مقدار پرولاکتین خطرناک است؟
در افراد نرمال میزان پرولاکتین در حدود ۱۰ الی ۲۵ میکروگرم در دسی لیتر است. افزایش این هورمون در بدن افراد می‌تواند موجب ایجاد علائم و مشکلات مختلفی شود و حتی باعث بروز نازایی شود.
ترشح پرولاکتین ریتم شبانه‌روزی دارد. بیشترین میزان ترشح این هورمون در مرحلۀ حرکات سریع چشمی در خواب است. یک ساعت بعد از بیدارشدن میزان این هورمون کاهش می‌یابد و به اندازۀ طبیعی می‌رسد. به همین منظور برای انجام‌دادن آزمایش سنجش پرولاکتین، بهتر است فرد ناشتا باشد و یک الی یک ساعت و نیم قبل از انجام‌دادن آزمایش بیدار شده باشد.
چه چیزهایی موجب افزایش پرولاکتین میشود؟
پرولاکتین در شرایط طبیعی مختلفی ممکن است افزایش یابد که در این شرایط افزایش این هورمون خیلی زیاد نیست و به مقدار کمی افزایش می‌یابد.
حال ممکن است این سؤال برایتان پیش بیاید که، چه چیزهایی موجب افزایش پرولاکتین میشود. در یک سری شرایط طبیعی و غیرطبیعی ممکن است میزان پرولاکتین در خون افزایش یابد. شرایط طبیعی که باعث افزایش پرولاکتین می‌شوند عبارت‌اند از:
- بارداری؛
- شیردهی؛
- خواب؛
- تحریک سینه؛
- استرس.
در دوران شیردهی کاهش اضطراب و استرس و همچنین خواب کافی تأثیر بسزایی در تولید پرولاکتین و افزایش شیر دارد. به خانم‌های شیرده توصیه میشود ۸ الی ۱۰ ساعت خواب شبانه داشته باشند.
تحریک سینه نیز با مکیدن نوزاد موجب ترشح پرولاکتین میشود و موجب تولید بیشتر شیر در پستان میشود. بهتر است شیردهی از هر دو سینه باشد. (هر نوبت یک سینه کامل تخلیه شود و در نوبت دیگر شیردهی از سینۀ دیگر استفاده شود.) همچنین باید علاوه بر نوک پستان، ناحیه تیرۀ اطراف پستان نیز در دهان نوزاد باشد تا تحریک کامل صورت گیرد.
علل افزایش غیرطبیعی پرولاکتین
در بعضی موارد نیز به دلایل غیرطبیعی میزان پرولاکتین زیاد میشود. در این شرایط اغلب میزان پرولاکتین بسیار زیاد میشود و موجب بروز علائم مختلف و زیادی میشود. شرایط غیرطبیعی و شایعی که موجب بروز هایپرپرولاکتینمی (افزایش پرولاکتین در خون) می‌شوند عبارت‌اند از:
- پرولاکتینوما: پرولاکتینوما نام یک تومور عملکردی غدۀ هیپوفیز است که اغلب موجب تولید بی‌رویه پرولاکتین میشود و فرد با علائم ناشی از هایپرپرولاکتینمی به پزشک مراجعه می‌کند؛
- آکرومگالی: آکرومگالی حالتی است که به‌دلیل افزایش بی‌رویه هورمون رشد در بدن ایجاد میشود. به‌دلیل شباهت سلول‌های تولیدکنندۀ هورمون رشد به سلول‌های تولیدکنندۀ پرولاکتین ممکن است افزایش پرولاکتین نیز در این بیماران ایجاد شود؛
- نارسایی مزمن کلیوی: در نارسایی کلیوی دفع پرولاکتین کاهش می‌یابد؛ بنابراین، سطوح این هورمون ممکن است افزایش یابد؛
- پرکاری تیروئید؛
- سیروز کبدی: مقداری از دفع پرولاکتین از طریق کبد انجام میشود، در بیماران سیروز کبدی به‌دلیل اختلال عملکرد کبد دفع پرولاکتین کاهش می‌یابد؛
- تشنجات صرعی؛
- مصرف بعضی داروها: مانند مهارکننده‌های دوپامین (فنوتیازین)، مهارکننده‌های تولید دوپامین(متیل دوپا)، مواد مخدر، مسدودکننده‌های کانال کلسیم (دیلتیازم) و….
مواد غذایی که باعث افزایش پرولاکتین میشود
در هنگام بارداری رعایت یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند کمک بسزایی به تولید و ترشح شیر کند. مهم‌ترین مواد غذایی که باعث افزایش ترشح پرولاکتین میشود عبارت‌اند از:
- غلات: برنج، گندم، اوت میل و…؛
- ماهی‌های پرچرب: سالمون و ساردین؛
- گوشت قرمز؛
- تخم‌مرغ؛
- سیب‌زمینی شیرین؛
- سبزی‌های با برگ سبز؛
- دانه‌ها و آجیل‌ها؛
- حبوبات؛
- زردآلو؛
- خرما؛
- ماست؛
- و….
علائم افزایش پرولاکتین
باتوجه‌به اینکه پرولاکتین چقدر و از چه مکانیسمی افزایش یافته است، می‌تواند علائم بسیار متفاوتی داشته باشد. مهم‌ترین علامت افزایش پرولاکتین گالاکتوره است. گالاکتوره به معنای خروج شیر از پستان است که ممکن است هم در مردان و هم زنان اتفاق بیفتد. البته بروز این علامت در مردان بسیار ناشایع‌تر است و مایع ترشحی کمتر به شیر شبیه است.
گالاکتوره ناشی از زیادبودن پرولاکتین اغلب دوطرفه است. سایر علائم افزایش پرولاکتین عبارت‌اند از:
- پوکی استخوان؛
- خستگی و کاهش انرژی؛
- تغییرات خلق؛
- اضطراب و افسردگی؛
- تحریک‌پذیری؛
- افزایش موهای زائد در خانم‌ها؛
- سردرد؛
- نازایی؛
- آمنوره (عدم ایجاد عادات ماهانه)؛
- کاهش میل جنسی؛
- ناتوانی جنسی در مردان؛
- بزرگ‌شدن پستان در مردان (ژنیکوماستی).
درمان پرولاکتین بالا چیست؟
همان گونه که گفتیم، پرولاکتین بالا در افرادی که باردار نیستند می‌تواند مشکلات فراوانی ایجاد کند. مهم‌ترین مرحله برای درمان پرولاکتین بالا یافتن علت افزایش پرولاکتین است.
در شرایطی که تومور و غدد مترشحه پرولاکتین موجب افزایش پرولاکتین شده باشند، درمان غیرفعال‌کردن یا برداشتن این تومورها از طریق جراحی است.
همان طور که گفتیم، دوپامین باعث مهار ترشح پرولاکتین میشود. داروهایی که عملکرد مشابه دوپامین دارند مانند کابرگولین و برموکریپتین می‌توانند باعث مهار ترشح پرولاکتین شوند.
کم‌بودن پرولاکتین یا هایپوپرولاکتینمی
کم‌بودن پرولاکتین خون بسیار نادر است و اغلب در افرادی که کم‌کاری هیپوفیز دارند ایجاد میشود.
کم‌بودن پرولاکتین اغلب موجب ایجاد علامت خاصی در افراد نرمال نمی‌شود؛ اما، در زنان شیرده موجب کاهش تولید و وقفه در شیردهی میشود.
همچنین طبق مطالعات انجام شده، افرادی که سطح پرولاکتین پایین دارند ممکن است بیشتر به عفونت‌های مختلف دچار شوند.
چنانچه درمورد پرولاکتین سؤالی دارید، سؤال خود را در قسمت نظرات مطرح کنید تا پزشکان سایت سیب به سؤال شما پاسخ دهند
منبع:مجله پزشکی سیب
نظر شما