سوغات زنجان فقط چاقو نیست ! معرفی کامل صنایع دستی زنجان+عکس

به گزارش خبرگزاری سلامت(طبنا) از زنجان ، استان زنجان یکی از استان‌های فعال کشور در زمینه صنایع دستی است و یافته‌های باستان‌شناسان در این استان، قدمت انواع صنایع دستی را به ما نشان می‌دهند.

از انواع صنایع دستی پرطرفدار و مشهور در استان زنجان می‌توان به چاقوسازی، گلیم بافی، جاجیم بافی، چاروق دوزی، سفالگری، ملیله کاری، فرش بافی، فلزکاری، مسگری و نقره سازی اشاره کرد.

در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با صنایع دستی زنجان بیشتر آشنا کنیم.

چاقوسازی 

مگر می شود مسافر شهر زنجان باشی و در بازگشت با خود چاقو به سوغات نبری!
چاقوسازی مهم‌ترین و شناخته شده‌ترین صنایع دستی استان زنجان است و کیفیت، دوام، ظرافت، تناسب، تنوع، قدرت برش و تیغه چاقوهای زنجانی از دیرباز شهره عام و خاص بوده است و در حال حاضر بیش از چهل نوع چاقو در زنجان تولید می شود که مورد استفاده داخلی داشته و به بازارهای بین المللی منطقه نیز صادر می شود.  

شهر زنجان از قرن دهم هجری قمری (دوره حکومت صفویان) به‌عنوان یکی از مراکز مهم صنعتی و پایگاه کارگاه‌های مختلف اسلحه سازی و چاقوسازی شناخته می‌شده است. 

محققان و پژوهشگران پس از کشف مجموعه‌
منحصربه‌فرد مرد نمکی در سال ۱۳۸۳، قدمت و پیشینه تاریخی صنعت چاقو سازی در زنجان را که مربوط دوره تاریخی معدن نمک چهرآباد، متعلق به هجده قرن پیش هست اعلام کرده اند. این چاقو دارای دسته ای استخوانی است که طول آن 11 سانتی متر بوده و با استفاده از دو میخ پرچ شده به تیغه متصل گردیده است. این چاقو هم اکنون در موزه مردان نمکی نگهداری می شود.
برخی محققان نیز قدمت چاقوسازی در زنجان را به بیش از ۶ هزار سال قبل نسبت می‌دهند.

چاروق دوزی 

چاروق یا چموش نام نوعی پاپوش قدیمی بدون پاشنه و از جنس چرم خام است که با بندها و تسمه‌هایی بلند به ساق پا بسته می‌شد و معمولا چوپانان در دشت و بیابان از آن استفاده می‌کردند. چاروق در گذشته با رویه‌ای از ابریشم، زری، سیم و گلابتون با دو منگوله تولید می‌شد.

در حال حاضر نوعی چاروق در زنجان با نام پاپوش با نوک عقابی و برگشته تولید می‌شود که فاقد بند و تسمه است. برای تهیه این نوع پاپوش از چرم قرمز رنگ استفاده می‌شود؛ پاپوشی که بانوان زنجانی به‌دلیل زیبایی و فرم خاص، آن را به‌عنوان روفرشی می‌پوشند. چاروق امروزی زنجانی پاشنه دارد و کفی آن چرمی است. رویه چاروق‌های زنجانی نیز با استفاده از نخ‌های ابریشم و گلابتون به رنگ‌های مختلف تهیه می‌شود.

بر اساس کشفیات باستان‌شناسان (چکمه چرمی متعلق به مرد نمکی شماره اول)، قدمت صنایع چرمی در استان زنجان به سال‌های دور و به بیش از دو هزار سال قبل بازمی‌گردد. قدمت هنر چاروق دوزی در استان زنجان به احتمال زیاد به دوره  حکومت ساسانیان و اوج تزیینات آن به دوره حکومت صفویان می‌رسد. جالب است بدانید که زادگاه هنر چاروق دوزی، شهر سلطانیه در استان زنجان بوده و بعدها به شهر زنجان منتقل شده است.

گیوه دوزی

بهترین گیوه‌های ایران در استان‌های فارس (شهرستان آباده)، کرمانشاه، اراک و زنجان تولید می‌شوند. تولید گیوه زنجان توسط دو نفر صورت می‌گیرد: گیوه‌‎باف و گیوه‌دوز. در واقع رویه گیوه توسط زنان بافته می‌شود و سپس گیوه‌دوز به ساخت این محصول سنتی می‌پردازد. یک گیوه مرغوب، رویه‌ای از جنس نخ پنبه دارد و زیره و کفی آن از چرم گاومیش است. در زمان خرید گیوه توجه کنید که رویه با کفی باید به‌وسیله دوخت به هم اتصال داشته باشند. گیوه دوزی ابریشمی و نخی بیشتر در انگوران و زنجان رواج دارد.

مس؛ صنعتی با چکش‌های هنرمندانه

استان زنجان یکی از مراکز مهم مسگری ایران به شمار می‌آید و شنیدن صدای مسگرها در بازارهای زنجان از جمله فعالیت‌های لذت‌بخشی است که می‌توانید در سفر به این منطقه تجربه کنید. 

همان طور که می‌دانید بشر پس از سنگ و گل برای ساخت ملزومات زندگی به فلزات روی آورد و مس، اولین فلزی بود که انسان از آن استفاده کرد؛ زیرا مس به‌صورت خالص در طبیعت پیدا می‌شد، استخراج و بهره‌برداری از آن مشکل نبود و سنگ معدنی آن، درخشش، جلا و رنگ جالب توجهی داشت.

قدمت استفاده از مس بر اساس مدارک و شواهد باستان‌شناسی به ۹۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد. این فلز تا قبل از هزاره پنجم قبل از میلاد به‌صورت خالص به کار گرفته می‌شد و برای شکل دادن به آن از شیوه چکش‌کاری سرد استفاده می‌کردند.

پیشینه مسگری در ایران نیز با توجه به مستندات موجود به هزاران سال قبل می‌رسد.اوج هنر فلزکاری دوره اسلامی را به دوره سلجوقیان نسبت می‌دهند؛ در این دوره، زنجان در کنار مراکزی چون خراسان، موصل، همدان، ری و اصفهان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین قطب‌های فلزکاری و مراکز تهیه ظروف مرصع کاری شده شناخته می‌شد. 

مس علاوه بر زیبایی و اصالت هویت، دارای خواص درمانی بسیاری است، به گونه‌ای که بسیاری از پزشکان استفاده از ظروف مسی را به بیماران خود توصیه می‌کنند.

زنجان، شهر جهانی ملیله/ اثبات یک واقعیت تاریخی

هنر ملیله‌کاری در ساخت وسایل نقره‌ای و طلایی یکی از نفیس‌ترین و ارزنده‌ترین صنایع دستی تزئینی زنجان است. شهر زنجان از سوی شورای جهانی صنایع‌ دستی به‌عنوان «شهر جهانی ملیله» نامگذاری شده است.

شهر زنجان در دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان رونق فراوانی داشت و آثار فلزکاری به‌عنوان یکی از صنایع پیشرفته در این منطقه وجود داشته است.

پیشینه هنر ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری به بعد روشن است. «فردریک ریچارد»، مستشرق اروپایی، در سفر نامه خود می‌نویسد:

شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره، و ملیله کاری این شهر پرزرق‌وبرق است.

هنر ملیله کاری تا قبل از دوره حکومت پهلویان به‌عنوان هنر دستی بومی زنجان فقط در این شهر رایج بوده است. این هنر در دوره حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز رواج پیدا کرد. عمده‌ترین محصولات تولیدی ملیله کاری تا آن زمان، سرویس‌های چای‌خوری و شربت خوری، جعبه جواهرات و دسته چاقو بودند. هنرمندان زنجانی در طول سال‌های بعد ریزه‌کاری‌های بیشتری به این هنر افزودند. ملیله کاری در زنجان در دوره سلجوقیان رونق بیشتری گرفت و اوج شکوفایی آن را می‌توان به دوره صفویان نسبت داد.

آثار ملیله کاری زنجان و اصفهان از لحاظ ساختار، ریز نقش‌ها و عیار نقره مصرفی متفاوت هستند. عیار نقره مصرفی در اصفهان ۹۰ تا ۹۵ و کمتر است؛ در حالی که در زنجان، برای آثار ملیله کاری از نقره مصرفی با خلوص ۹۹٫۹ معروف به عیار ۱۰۰ استفاده می‌شود. از نظر کیفیت ساخت، ملیله اصفهان نقوش بزرگتری به نسبت ملیله زنجان دارد و زیبایی و ظرافت کار آن با ملیله زنجان برابری نمی‌کند. در کل، آثار ملیله کاری زنجان با توجه به طرح‌ها و نقش‌های اصیل و ظرافت زیاد از کیفیت بالایی برخوردار هستند.

فرش اصیل زنجان ،نماد ذوق و هنر بانوان زنجانی

قالی‌بافی در زنجان از قدمتی طولانی برخوردار است. این استان نقش قابل توجهی در صادرات فرش ایران دارد. فرش‌های صادراتی زنجان، نشانگر فرهنگ غنی این منطقه هستند، بیدگینه، معروف‌ترین فرش زنجان است؛ فرشی پر از طبیعت با چهار لچک و ترنجی ۶ ضلعی و متنی پوشیده از گندمزار. بیدگینه را به‌سختی می‌توان در بازارهای زنجان پیدا کرد؛ زیرا کالایی کمیاب است.

ریز ماهی و ماهی درهم، نقشه قلتوق، خمسه، بسته میری، چارقات، بیجار و افشار (قالی ریزبافت و پشمی) از جمله طرح‌های استفاده شده در فرش‌های زنجانی هستند؛ فرش‌هایی که بیشتر در اتحادیه بافندگان فرش دستی و شرکت‌های مختلف تولید می‌شوند. برای پیدا کردن مرغوب‌ترین قالی زنجان به روستاهای بیدگینه و قلتوق بروید.

گلیم بافی 

استان زنجان اقلیمی سرد دارد و به همین دلیل، ساکنان این منطقه همیشه به‌دنبال تهیه کفپوش گرم جهت استفاده در خانه و همچنین به‌عنوان پرده بوده‌اند. وجود مواد اولیه‌ای چون پشم بز، گوسفند و غیره مردم زنجان را به فکر تولید گلیم انداخت؛ هنری که هم‌اکنون به‌عنوان یکی از صنایع دستی این استان شناخته می‌شود.

در حال حاضر گلیم‌های پشمی با نقوش حیوانی، گیاهی و هندسی در کارگاه‌های مختلفی در زنجان تولید می‌شوند و از جمله مهم‌ترین مراکز گلیم بافی در این استان می‌توان به روستاهای قره پشتلو و انگوران و ابهر، قیدار و زنجان اشاره کرد. برخی از طرح‌ها و نقشه‌های مورد استفاده در گلیم زنجان، توت‌فرنگی، لچک ترنج، سماور، توسباقا (لاکپشت )، صاندیق(صندوقچه)، پقیل، اوچ گل(سه‌گل)، خشتی و لوزی هستند.

سایر صنایع دستی استان  زنجان

استان زنجان علاوه بر موارد ذکر شده، از صنایع‌دستی ارزشمند دیگری چون منبت کاری، نگارگری، مصنوعات چرمی، معرق چوب، کیسه بافی حمامی نواری (رایج در انگوران، ماه‌نشان و قیدار)، سفالگری، ( درروستاهای سلطانیه، بلوبین، گلابر سفلی و علیا و قلتوق، )  ساخت سازهای سنتی ، انگشتر سازی، رنگرری ،جاجیم بافی  جوراب و دستکش بافی، نمدبافی و تابلوی خاتم و مینیاتور نیز برخوردار است.

خبرنگار: زهرا نوری