منظور از پیش‌بینی زلزله، پیش‌بینی مکان، بزرگی و زمان وقوع زلزله است، از دیدگاه بسیاری از افراد جامعه، مفهوم پیش‌بینی، فقط به معنای تخمین زمان بروز زلزله است.
در این گزارش، به گفتگویی با دکتر سعید مجتبی‌زاده (دکتری مهندسی ژئوتکنیک لرزه‌ای) در رابطه با روش‌های پیش‌بینی زلزله می‌پردازیم.
دکتر مجتبی‌زاده با بیان اینکه منظور از پیش‌بینی زلزله، پیش‌بینی مکان، بزرگی و زمان وقوع زلزله است، به خبرنگار خبرگزاری سلامت گفت: از دیدگاه بسیاری از افراد جامعه، مفهوم پیش‌بینی، فقط به معنای تخمین زمان بروز زلزله است و تلاش‌های بی‌شماری برای بدست آوردن سرنخ‌های فیزیکی برای پیش‌بینی زلزله صورت پذیرفته است که در سال ۱۹۷۵، چینی‌ها توانستند زلزله را با مشاهده‌ی ناآرامی حیوانات پیش‌بینی نموده و منطقه وسیعی را تخلیه کنند.
هر پارامتری که قبل از وقوع زمین‌لرزه تغییراتی در آن پدید آید، بگونه‌ای که بتوان با بررسی دقیق این تغییرات، زمین‌لرزه را پیش‌بینی نمود، اصطلاحاً پیش‌نشانگر نامیده می‌شود که تاکنون پیش‌نشانگرهای متعددی توسط بشر شناخته‌اند که به برخی از آنها می‌پردازیم.
پیش نشانگرهای احتمال نزدیک بودن زمین لرزه
وی افزود: گاهی دمای آب چشمه‌ها، قنات و چاه‌ها دچار افزایش یا کاهش ناگهانی می‌شود، از نظر طعم و مزه دچار تغییراتی محسوس می‌گردد و یا در حجم و مقدار آب آنها افزایش و یا کاهش مشاهده می‌شود، همچنین، جریان یافتن آب‌های زیرزمینی به درون شکاف صخره‌ها ممکن است باعث کاهش سطح سفره آب زیرزمینی در منطقه شود.
گاهی ممکن است زمین در حد چند میلی‌متر یا سانتی‌متر پیش از وقوع زلزله انحنا پیدا کند. لذا، با بهره‌گیری از انحناسنج‌های مستقر در شکاف‌ها و سوراخ‌های عمیق، می‌توان این پدیده را کشف نمود.
مجتبی زاده با بیان اینکه ساطع شدن گاز رادون در ناحیه‌ی تحت تنش، نیز به عنوان یک پیش‌نشانگری شناخته شده است اظهار داشت: نفوذ آب به درون شکاف‌های ایجاد شده پیش از بروز زلزله می‌تواند مواد شیمیایی از جمله رادون را از درون سنگ و خاک شسته و جذب نموده که در نتیجه، محتوای شیمیایی چنین موادی در چاه‌های آب منطقه افزایش می‌یابد.
گاهی شکاف‌هایی در سنگ‌ها و پوسته‌ی زمین به وجود می آید که همگی در جهت خاصی هستند و با رخداد زمین‌لرزه، شکاف‌های حاصل از آن نیز دقیقاً در امتداد شکاف‌های پیشین امتداد می‌یابد.
واکنش های مشاهده شده از حیوانات پیش از وقوع زلزله
حیوانات نیز در برابر زلزله از خود رفتارهای خاصی بروز می‌دهند. این رفتارها در حیوانات اهلی به طرق مختلف مشاهده شده است، به عنوان مثال، سگ‌ها به شدت مضطرب شده و پارس می‌کنند و گربه های با جمع کردن بدن خود به صورت گلوله عکس العمل نشان می‌دهند، حیوانات چهار پا و یا خرگوش به سوی سربالایی فرار می‌کنند، آنها هیچ‌گاه به سمت سراشیبی حرکت نمی‌کنند.
در پرندگان اهلی همچون اردک و غاز که در مسیر تابش امواج ماوراء صوت قرارگرفته‌اند، سوختگی در اعضای داخلی بدن و مرگ گزارش شده و یا در ماهی‌ها مرگ گروهی و بی‌دلیل مشاهده شده است.
مشاهده پرتوهای نورانی در نزدیکی سطح زمین
دکتر مجتبی‌زاده افزود: البته گاهی در برخی از زمین‌لرزه‌ها نظیر زلزله سرپل ذهاب، گزارشاتی مبنی بر رخداد علائم غیرطبیعی همچون مشاهده‌ی اشیای نورانی با اشکال و طیف‌های رنگی مختلف در شب‌های قبل از وقوع زلزله نیز دریافت شده است.
این گونه موارد در برخی از زلزله‌های ایران و بسیاری از زمین‌لرزه‌ها در نقاط مختلف دنیا مشاهده شده و شایعات زیادی را به ویژه درباره‌ی نقش هارپ‌ها و یا حتی موجودات فضایی در خصوص منشاء برخی زلزله‌ها ایجاد نموده است.
اگرچه امروزه متخصصان علم زلزله‌شناسی و فیزیک در مورد صحت گزارشات و شواهد مرتبط با این پدیده اختلاف نظر دارند، اما در سال‌های اخیر برخی محققان تلاش نموده‌اند که این پدیده را با تکیه بر قوانین و اصول علم فیزیک همچون اشتعال گازها، خمش پیزوالکتریک و ... توضیح دهند.
وی گفت: متخصصان علم مکانیک سنگ و ژئوفیزیک، مطالعاتی را روی شواهد مبتنی بر وجود امواج نورانی زلزله در ۶۵ زمین لرزه از سال ۱۶۰۰ میلادی تاکنون، انجام داده‌اند، این تحقیقات نشان داده است که در برخی از انواع سنگ‌ها، به ویژه سنگ‌های آذرین، تنش های موجود در زمین باعث تولید بارهای الکتریکی می‌گردد.
آزاد شدن ناگهانی و سریع این بارهای الکتریکی در اثر عبور امواج لرزه‌ای در امتداد برخی انواع گسل‌ها، می‌تواند باعث یونیزه شدن محیط و ایجاد پرتوهای نورانی به رنگ‌های مختلف در نزدیکی سطح زمین شود، این امواج نورانی می‌توانند تا ده‌ها ثانیه تداوم داشته باشند و تا شعاع چند صد متری سطح زمین نیز منتشر شوند. در برخی موارد این امواج حتی به شکل رعد و برق مشاهده شده‌اند که منشأ آنها از زمین به سوی آسمان بوده است.
برخی پژوهشگران نیز معتقدند که این پرتوهای نورانی به دلیل ایجاد قوس های الکتریکی در اثر ارتعاش دکل‌های برق در حین زلزله ایجاد می‌شوند.
خبرنگار : زهرا نوری
نظر شما