شوالیه تاریکی سینمای ایران / الیاس صفدری

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری سلامت، او مردي است كه تاريكى را مي نويسد، لمس مي كند، نقاشى مي كند و در تاريكى غرق مي شود و جهانى را به تصوير مي كشد كه تاريكى را نه اينكه ترسناك ، بلكه دلنشين و زيبا نشان مي دهد.

شايد تصور ما تا به امروز از مقوله تاريكى چيزى جز ديده نشدن،حذف شدن، تمام شدن، سكوت، مرگ و فراموشى بوده باشد.

ولى با نگاه اين شواليه كه از دل تاريكى و شب،  تصاوير و قاب هايى از زندگى و مهر نشان داده، توانسته تصور من و مخاطبان خودش را تغيير دهد و ذهن تاريك من را به دنيايى از روشنى در تاريكى رهنمون سازد.

در فيلم هايى كه او مديريت فيلمبردارى آن را بر عهده دارد، با جسارت و شهامت به تاريكى وارد مي شود و از اين عنصر ترسناك كه خيلى ها در سینما ازآن دورى مي كنند، شواليه  با آغوش باز به استقبالش مي رود و شروع به اهلى كردنش مي كند و جلوه ى ديگرى را براى ما نمايش مي دهد. تا جايى كه خوده تاريكى به عنوان يك كاراكتر و يك شخصيت مهم در فيلم نمايان مي شود!

گاهى به اشتباه فيلمبرداران تصوير تاريك و اصطلاحا «آندراكسپوز» را كار مي كنند در حالى اين تصوير غلط است و بايد تاريكى رو اكسپوز كرد كه بسيار پيچيده و حساس است.

کاری که شواليه ى تاريكى ما، استاد «حسين جعفريان» توانسته در فیلم های زیادی تاريكى را نورپردازى كند.

در اين مقاله هر چند مختصر تلاش شده  تا كمى با هنرنمايى شواليه تاريكى سینمای ایران آشنا شویم.

در پژوهش حاضر قصد داریم نگاهی به آثار و سبک کاری او داشته باشیم و فعالیت های حرفه ای وی را بررسی کنیم.

استاد حسین جعفریان، کارگردان ، فیلمنامه نویس و فیلمبردار سینمای ایران است.

از آن جایی که استاد در فعالیت های حرفه ای خود یکی از موفق ترین فیلمبرداران سینما محسوب می شود؛ ضرورت دارد که برای روشن کردن مسیر علاقه مندان این حرفه، تحقیق و بررسی به عمل بیاوریم.

نگارنده قصد دارد تا با تحلیل و بررسی شیوه عملکرد یکی از بزرگان حرفه فیلمبرداری، گامی هرچند کوچک اما موثر در این راستا بردارد.

این پژوهش در  چهار بخش تقدیم نظر مخاطبان می گردد.

بخش اول بررسی زندگینامه حسین جعفریان و ارائه یک بیوگرافی کلی از ایشان است.

بخش دوم شامل معرفی فعالیت های حرفه ای ، آثار و نوشته های ایشان می باشد.

بخش سوم مربوط به جوایز اخذ شده کارنامه کاری حسین جعفریان است.

در بخش چهارم پژوهش حاضر، رویکرد و سبک کاری حسین جعفریان را مد نظر قرار می دهیم.

بخش اول: زندگینامه

حسین جعفریان، فیلمبردار تلویزیون و سینما، متولد سال 1323 در تهران است.

«وی تحصیلاتش را در رشته فیلمبرداری در مدرسه عالی تلویزیون و سینما آغاز کرد و توانست در رشته سینما و تلویزیون از دانشکده هنرهای دراماتیک فارغ‌التحصیل شود.

کار خود را در تلویزیون به عنوان فیلمبردار و سپس کارگردان شروع کرد و در سمت مدیر فیلمبرداری و فیلم‌نامه‌نویس ادامه داد و در این مدت بیش از ۳۰ فیلم داستانی، مستند و سریال تلویزیونی کار کرده و در این بین به کارگردانی مستندهای تلویزیونی نیز پرداخت.»

او علاوه بر نوشتن مقالات متعدد در مجلات سینمایی، کتاب هایی نیز نگاشته است که در ادامه به آن ها می پردازیم.

«اخذ جوایز مختلف برگزیدگی در جشنواره های متعدد حاصل فعالیت های هنری او می باشند که اهم آنها عبارتند از:

- کاندید دریافت جایزه بهترین فیلمبرداری در دوره های نهم، دهم، شانزدهم و هفدهم جشنواره فیلم فجر.

- برنده دیپلم افتخار از دهمین دوره جشنواره فیلم فجر برای فیلم نرگس.

- کاندید دریافت تندیس برای فیلم بانوی اردیبهشت در دومین جشن خانه سینما و برنده تندیس از چهارمین جشن خانه (جشن صدسالگی) به خاطر فیلم نسل سوخته.» (https://www.salamcinama.ir/)

«از مهم‌ترین آثار حسین جعفریان می‌توان به فعالیت در فیلم فروشنده، فیلم طلا و مس و فیلم درباره الی اشاره کرد.

حسین جعفریان کار حرفه‌ای خود را از سینما آغاز کرد و سال 1355 در 32 سالگی در فیلم «چه پرستاره بود شبم» به کارگردانی ناصر غلامرضایی به عنوان مدیر فیلم برداری فعالیت داشته است. گرچه موفقیت این اثر نسبت به آثار شاخص بعدیش مانند فیلم فروشنده، بیشتر نبود اما تجربه خوبی برای حسین جعفریان محسوب می‌شود و همکاری با هنرمندانی همچون بختیارحسنوند، میرزا کاویانی، خدیجه نظریان و قدوسی حسنوند را تجربه کرد.

حسین جعفریان در سال 1395 دوره‌ی پرتلاشی را در عرصه سینما و تلویزیون گذراند و در تولید آثار مهمی حضور داشته است. او در این سال در 3 فیلم مهم سینما حضور داشت و خود را به جامعه هنرمندان معرفی کرد. آثار مهم حسین جعفریان در این سال، فعالیت در فیلم فروشنده به کارگردانی اصغر فرهادی، فعالیت در فیلم سارا و آیدا به عنوان مدیر فیلم برداری و فعالیت در فیلم آباجان به عنوان مدیر فیلم برداری محسوب می‌شود.

شاید یکی از مهم‌ترین بخش‌های بیوگرافی حسین جعفریان فعالیت در فیلم فروشنده بوده است. حسین جعفریان سال 1395 در 72 سالگی در فیلم فروشنده به عنوان مدیر فیلم برداری فعالیت داشته است که توانست با مهارتش، جای خود را میان اهالی فضای سینما مطرح کند. حسین جعفریان توانست با فعالیت در فیلم فروشنده تجربه حرفه‌ای موفقی برای خود رقم بزند و همکاری در کنار بازیگران بزرگ و باتجربه‌ای نظیر سید شهاب حسینی، ترانه علیدوستی، بابک کریمی و سید فرید سجادی‌ حسینی توانست سطح کاری او را متحول کند.

حسین جعفریان فیلمبردار فیلم‌ برنده اسکار «فروشنده» ساخته اصغر فرهادی و همچنین فیلم «سارا و آیدا» در شاخه تصویربرداری برای عضویت در آکادمی علوم و هنرهای سینمایی اسکار دعوت شده‌ است.

حسین جعفریان علاوه‌ بر فیلم فروشنده، سال 1388 در 65 سالگی در فیلم طلا و مس نیز فعالیت داشته است. حسین جعفریان این‌بار با همایون اسعدیان یعنی کارگردان فیلم طلا و مس و هنرمندانی چون بهروز شعیبی، نگار جواهریان، سحر دولتشاهی و رضا رادمنش همکاری داشت.

با اینکه حسین جعفریان را بیشتر به عنوان مدیر فیلم برداری می‌شناسیم، اما در حرفه‌های دیگر نیز فعال بوده است. حسین جعفریان علاوه‌بر مدیر فیلم برداری به‌عنوان بازیگر نیز در سینما و تلویزیون فعالیت داشته است. مهم‌ترین اثر حسین جعفریان در حرفه‌ی بازیگر، فیلم زیر درختان زیتون است.

وی تاکنون موفقیت‌های بسیاری در جشنواره‌ها کسب کرده است. حسین جعفریان سال 1386 در 63 سالگی برای فیلم دیوار به کارگردانی محمدعلی طالبی توانست در بیست و ششمین دوره جشنواره فیلم فجر در بخش سودای سیمرغ برای جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری برنده شود. همچنین حسین جعفریان سال 1377 در 54 سالگی برای فیلم دو زن به کارگردانی تهمینه میلانی توانست هفدهمین دوره جشنواره فیلم فجر در بخش سودای سیمرغ برای جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری نامزد شود. همچنین حسین جعفریان سال 1392 در 69 سالگی برای فیلم رستاخیز به کارگردانی احمدرضا درویش توانست در سی و دومین دوره جشنواره فیلم فجر در بخش سودای سیمرغ برای جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری برنده شود.

همچنین حسین جعفریان سال 1384 در 61 سالگی برای فیلم عصر جمعه به کارگردانی مونا زندی توانست در بیست و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر در بخش سودای سیمرغ برای جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری نامزد شود. او سال 1390 در 67 سالگی برای فیلم بوسیدن روی ماه به کارگردانی همایون اسعدیان توانست در سی امین دوره جشنواره فیلم فجر در بخش سودای سیمرغ برای جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری نامزد شود. همچنین وی  سال 1376 در 53 سالگی برای فیلم بانوی اردیبهشت به کارگردانی رخشان بنی‌اعتماد توانست در 16مین دوره جشنواره فیلم فجر در بخش سودای سیمرغ برای جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری نامزد شود.

سال 1369 در 46 سالگی برای فیلم نقش عشق به کارگردانی شهریار پارسی‌پور توانست در 9مین دوره جشنواره فیلم فجر در بخش سودای سیمرغ برای جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری نامزد شود. همچنین حسین جعفریان سال 1383 در 60 سالگی برای فیلم جایی برای زندگی به کارگردانی محمد بزرگ‌نیا توانست در 23مین دوره جشنواره فیلم فجر در بخش سودای سیمرغ برای جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری نامزد شود. و سال 1387 در 64 سالگی برای فیلم درباره الی به کارگردانی اصغر فرهادی توانست در 27مین دوره جشنواره فیلم فجر در بخش سودای سیمرغ برای جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری نامزد شود.

یکی از ویژگی‌های حرفه‌ای بیوگرافی حسین جعفریان آن هست که در مدت زمان فعالیت خود، هم در تلویزیون و هم در سینما حضور داشته است. حسین جعفریان را باید بیشتر مدیر فیلم برداری سینما بدانیم چرا که 96% آثار وی سینمایی و 4% آثارش تلویزیونی است. در واقع حسین جعفریان از مجموع 50 اثری که در کارنامه دارد، در 48 اثر در سینما با نام‌های فیلم فروشنده، فیلم سارا و آیدا، فیلم آباجان، فیلم دوئت، فیلم امتحان نهایی، فیلم ۵۰ قدم آخر، فیلم چ، فیلم رستاخیز، فیلم هیچ کجا هیچ کس، فیلم بوسیدن روی ماه، فیلم کیفر، فیلم هفت دقیقه تا پاییز، فیلم طلا و مس، فیلم حیران، فیلم درباره الی، فیلم دیوار، فیلم بچه های ابدی، فیلم چند روز بعد، فیلم قفل ساز، فیلم چهارشنبه سوری، فیلم عصر جمعه، فیلم جایی برای زندگی، فیلم یک تکه نان، فیلم یک شب، فیلم طلای سرخ، فیلم شب یلدا، فیلم صنوبر، فیلم خاکستری، فیلم زیر پوست شهر، فیلم نسل سوخته، فیلم داستانهای جزیره (اپیزود سوم، باران و بومی)، فیلم دو زن، فیلم عشق بدون مرز، فیلم بانوی اردیبهشت، فیلم قاصدک، فیلم هتل کارتن، فیلم زیر درختان زیتون، فیلم خسوف، فیلم مجسمه، فیلم نرگس، فیلم نقش عشق، فیلم زمان از دست رفته، فیلم صنوبرهای سوزان، فیلم شاخه های بید، فیلم بی بی چلچله، فیلم پدربزرگ، فیلم تاتوره و فیلم چه پرستاره بود شبم فعالیت داشته و در 2 اثر در تلویزیون با نام‌های سریال صنوبر و سریال یک تکه نان فعالیت داشته است.

اینستاگرام حسین جعفریان یکی از راه‌های ارتباطی او با مخاطبانش است. حسین جعفریان در اینستاگرام بیش از 2،106 نفر دنبال‌کننده دارد و بیش از 139 نفر را دنبال می‌کند.

در مجموع در کارنامه 74 ساله و بیوگرافی حسین جعفریان آثار مهمی وجود دارد. اثری که در بیوگرافی حسین جعفریان بیشترین امتیاز را از مردم گرفته است، فیلم فروشنده محسوب می‌شود و اثری که در بیوگرافی حسین جعفریان کمترین امتیاز را گرفته است، فیلم چه پرستاره بود شبم محسوب می‌شود. » (www.manzoom.ir)

بخش دوم: فعالیت های حرفه ای، آثار و نوشته ها

مدیر فیلمبرداری: (50 اثر)

1. آبا جان (۱۳۹۵)
2. سارا و آیدا (۱۳۹۵)
3. دوئت (۱۳۹۴)
4. فروشنده (۱۳۹۴)
5. ۵۰ قدم آخر (۱۳۹۲)
6. چ (۱۳۹۲)
7. رستاخیز (۱۳۹۲)
8. هیچ‌کجا هیچ‌کس (۱۳۹۱)
9. بوسیدن روی ماه (۱۳۹۰)
10. کیفر (۱۳۸۸)
11. حیران (۱۳۸۷)
12. درباره الی (۱۳۸۷)
13. طلا و مس (۱۳۸۷)
14. دیوار (۱۳۸۶)
15. بچه‌های ابدی (۱۳۸۵)
16. چند روز بعد (۱۳۸۵)
17. قفل‌ساز (۱۳۸۵)
18. چهارشنبه سوری (۱۳۸۴)
19. عصر جمعه (۱۳۸۴)
20. جایی برای زندگی (۱۳۸۳)
21. یک شب (۱۳۸۳)
22. طلای سرخ (۱۳۸۲)
23. شب یلدا (۱۳۸۰)
24. صنوبر (۱۳۸۰)
25. خاکستری (۱۳۷۹)
26. زیر پوست شهر (۱۳۷۹)
27. نسل سوخته (۱۳۷۸)
28. داستان‌های جزیره (اپیزود سوم، باران و بومی) (۱۳۷۷)
29. دو زن (۱۳۷۷)
30. عشق بدون مرز (۱۳۷۷)
31. بانوی اردیبهشت (۱۳۷۶)
32. قاصدک (۱۳۷۵)
33. هتل کارتن (۱۳۷۵)
34. زیر درختان زیتون (۱۳۷۲)
35. خسوف (۱۳۷۱)
36. مجسمه (۱۳۷۱)
37. نرگس (۱۳۷۰)
38. نقش عشق (۱۳۶۹)
39. زمان از دست رفته (۱۳۶۸)
40. صنوبرهای سوزان (۱۳۶۸)
41. شاخه‌های بید (۱۳۶۷)
42. پدربزرگ (۱۳۶۴)
43. بی بی چلچله (۱۳۶۳)
44. تاتوره (۱۳۶۳)
45. یک تکه نان (سریال تلویزیونی) (1383)
46. صنوبر(سریال تلویزیونی) (1383)
47. چه پرستاره بود شبم (1355)
48. هفت دقیقه تا پاییز (1388)
49. امتحان نهایی (1394)
50. عامه پسند (1398)

بازیگری: (1 اثر)

1-      زیر درختان زیتون (1372)

مشاور : (2 اثر)

1-      برادرم خسرو (1394)

2-      شب یلدا (1380)

دستیار فیلمبردار: (1 اثر)

1-      مجنون (1369)

طرح اولیه داستان (1 مورد)

1-      چون باد (1367)

 

کتاب ها (2 مورد)

1-      دوربین مؤلف

دوربین مؤلف کتابی از حسین جعفریان است که در آن مجموعه مصاحبه‌هایی را که در طول فعالیت حرفه‌ای‌اش در مقام مدیر فیلم‌برداری انجام داده و یادداشت‌ها و مقالاتی که درباره سینما و هنر فیلم‌برداری در نشریات گونگون نوشته را آورده است. نشر چشمه این کتاب را به چاپ رسانیده.

جملاتی از کتاب دوربین مؤلف :

(مصاحبه درباره فیلم‌برداری فیلم فروشنده اصغر فرهادی)

فیلمبرداری فروشنده طی چند جلسه صورت گرفت؟ و با چه دوربینی؟

فیلمبرداری فروشنده به مدت سه ماه و طی ۸۲ جلسه کاری و با دوربین Alexa XT انجام گرفت.

شما فیلم های دیجیتال قبلیتان را با دوربین های Red Epic و Amira کار کرده بودید، چه قابلیت هایی موجب انتخاب این دوربین شد؟

در بین دوربین های حرفه ای موجود فعلاً این دوربین بهترین است و اگر حق انتخاب داشته باشم کار با آن را ترجیح می دهم، مگر اینکه جلوه های تصویری خاصی وادارم کند که به سراغ دوربین دیگری بروم.

فروشنده چندمین فیلمی است که به صورت دیجیتال فیلمبرداری کرده اید؟ این تکنیک چه مزیت هایی دارد؟

تاکنون پنج فیلم را با دوربین دیجیتال فیلمبرداری کرده ام. در فیلم های رستاخیز و چ هم که با دوربین ۳۵ میلیمتری و نگاتیو کار شده بود به دلیل استفاده از تکنیک DI و اسکن کردن نگاتیو، نیمی از راه را در فضای دیجیتال طی کردم. از آنجا که گویا قرار است ماهنامه شما ویژه نامه ای را به فیلمبرداری اختصاص دهد، من مطلبی با عنوان «حاشیه هایی بر متن دیجیتال شدن سینما» نوشتم و در آن به تفصیل راجع به این تحول تکنیکی، تبعات آن و تفاوت های موجود بین دو شیوه فیلمبرداری آنالوگ و دیجیتال توضیح داده ام.

آیا پس از خواندن فیلمنامه و پیش از فیلمبرداری فروشنده فیلم هایی را تماشا کردید که مدنظر شما یا فرهادی برای الگو گرفتن یا اثرگذاری برای فیلمبرداری باشد؟

وقتی فرهادی از من خواست که فیلمبرداری آخرین فیلمش را به عهده بگیرم هنوز فیلمنامه ای نوشته نشده بود و تنها طرحی کلی وجود داشت که باید رفته رفته کامل می شد. در همان مرحله، فرهادی پیشنهاد کرد که لویاتان ساخته آندری زویاگینتسف محصول روسیه که در جشنواره کن ۲۰۱۴ جایزه  بهترین فیلمنامه را از آن خود کرد ببینم.

من الگو قرار دادن فیلمبرداری فیلم های دیگران را کار درستی نمی دانم، چرا که احتمال دارد جلوی خلاقیت فردی و پویایی ذهن را بگیرد و مجبور به کپی کاری کند. کمتر هم پیش آمده که به چنین کاری تن بدهم، با این همه فیلم را دیدم.

2-      عدسی در عکاسی و فیلمبرداری:

این کتاب توسط انتشارات سروش به چاپ رسیده است.

شناخت عدسی، قابلیت ها و مشخصات فیزیکی انواع عدسی ها توسط عکاس یا فیلمبردار موضوع این اثر است.

 در عکاسی و فیلمبرداری، وضوح خوب، روشنایی متعادل، کنتراست مناسب، ترکیب بندی دلخواه و بیان مطلوب ایده های که در ذهن وجود دارد با انتخاب عدسی مناسب و انجام محاسبات و تنظیمات مربوط به آن نتیجه مطلوب را در پی دارد.

عدسی وسیله های قرص مانند، محدود به دو سطح منحنی با یک سطح منحنی و یک سطح مستوی، که از ماده ای شفاف با خاصیت نورشکنی ساخته می شود، که در ایجاد تصویر به کار می رود و امروزه نیز در انواع تلسکوپ ها، دوربین های چشمی، میکروسپ ها، انواع دستگاه های نمایش (فیلم، عکس، اسلاید)، عینک های طبی و ... مورد استفاده قرار می گیرد.

 بیشترین کاربرد عدسی در دوربین های عکاسی، فیلمبرداری و ویدیویی است و کتاب حاضر با توجه به همین نقش عدسی است که به مشخصات، نحوه عملکرد و سایر خصوصیات آن می پردازد.

این اثر در 16 فصل، آشنایی مقدماتی، نور، انواع عدسی¬ها، قسمت های مشخص¬کننده عدسی، قسمت¬های مشخص¬کنندة عدسی¬های عکاسی و فیلمبرداری، محاسبات نوری، میدان پوششی و زاویة دید عدسی، دهانه نوری عدسی، وضوح تصویر، خطاهای عدسی، طبقه بندی عدسی¬ها، تغییر فاصلة کانونی، تصویربرداری از اجسام کوچک نزدیک به دوربین، مراحل ساخت عدسی، شناخت و آزمایش کیفیت تصویر عدسی و سرگذاشت عدسی تدوین شده است.

  الیاس صفدری  

ادامه دارد