اگر از اشکالات می گوییم، نباید از نقاط قوت هم غافل شویم

به گزارش  گروه بهداشت و درمان خبرگزاری سلامت به نقل از وبدا، دکتر سعید نمکی در بیست و ششمین جشنواره تحقیقاتی علوم پزشکی رازی که صبح امروز در ستاد وزارت بهداشت برگزار شد، اظهار کرد: اگر امروز از بنده سوال کنید که بزرگ ترین اشکال در نظام پژوهش کشور چیست؟ پاسخ خواهم داد که بزرگ ترین آفت در امر پژوهش کشور این است که پویش، پژوهش و نگاه جست و جوگر را فقط در دانشگاه می جوییم و هرگز به اجتماعی شدن پژوهش و اینکه روح پژوهش گری و جست و جو گری از همان روزهایی که کودک در خانواده تربیت می شود و در مدرسه که به عنوان اولین پایگاه علمی تجربه می کند، توجه نکرده و از آن محروم هستیم. یعنی فرهنگی که اعتقاد دارد بچه که حرف نمی زند، بچه که سوال نمی کند! (البته نقیض این موارد نظیر ابن سینا نیز وجود دارد که چنانچه نظر بیفکنید، خواهید دید که ابن سینا نیز در دامان پدر و مادری تربیت شد که روح جست و جوگری را در نهادش زنده کرده و پرورش دادند.) بنابراین، دلیل اینکه مدیری برای بخش پژوهش توجه و سهمی قائل نیست، این است که خودش نیز با روحیه جست و جوگری و پژوهشگری تربیت نشده است. اگر فرزندانمان با روح جست و جوگری تربیت شوند، زمانیکه وارد دانشگاه شوند، مطالبات اجتماعی شان آنچنان سنگین است که مدیرانشان باید نسبت به اختصاص سهم ویژه به بخش پژوهش تمکین کنند و زمانیکه همان فرزندانِ جست و جوگر نیز مدیر شوند، می دانند که پژوهش و تحقیقات، همانگونه که مقام معظم رهبری فرمودند و رییس جمهور محترم نیز تاکید کردند، یکی از ارکان اصلی توسعه دانش است.

وی افزود: البته تربیت فرزندان و دانش پژوهان جست و جوگر، نیازمند یک سازوکار سازمان یافته است، اینگونه نیست که تصور کنیم اگر روحیه جست و جوگری را در کودکان نهادینه کردیم کفایت می کند، بلکه این موضوع یک مجموعه بزرگ است که نیازمند طراحی یک پکیج مدیریتی گسترده و دقیق است که در بسیاری از نقاط دنیا این اتفاق افتاده است، اما در ایران این کار را آنگونه که باید و شاید نکردیم. لذا مبحث پژوهش را باید چند پله قبل از دانشگاه، دنبال و روی آن کار کنیم.

دکتر نمکی درخصوص بودجه بخش پژوهش عنوان کرد: تا زمانیکه حوزه پژوهش با بخش خصوصی گره نخورد و تا زمانیکه شرکت های دانش بنیان به عنوان هسته های مرکزی این تفکر تقویت نشوند، هیچ دولتی سهمش از منابع عمومی به اندازه ای نیست که بتواند بخش پژوهش را توسعه دهد. در جاهایی که می بینید سهم از GDP بالاست، بخش خصوصی هم ورود کرده و محصول آن پژوهش، کاربردش در خارج از مجموعه دانشگاه و مرکز تحقیقاتی خریداری دارد که پیش خرید می کند. برای مثال، در آمریکا قسمت اعظم بودجه پژوهشی از منابع عمومی به بخش دفاع و امنیت می رود و قسمت هایی که اضافه می بینید، عمدتا سهم بخش خصوصی است و همین موضوع جایش در مملکت ما خالیست و دلیل عمده اش نیز این است که بخش خصوصی مقتدر نداریم. یعنی بخش خصوصی که پای در این مسیر بگذارد و بعدا مورد سوال قرار نگیرد، کم داریم؛ تا زمانیکه با رانت و رانت خواری می شود رشد کرد و پاکیزگی صدردصد در سرمایه گذاری ایجاد نکردیم، بخش خصوصی مقتدر پای در عرصه نمی گذارد، اگر بخش خصوصی به میدان آمد، سهم پژوهش شما به عنوان پیش خرید محصول بالا می رود که این هم یکی از ضعف هایی است که ضرورت خلق ساختاری در مملکت را نشان می دهد که متاسفانه هنوز به هر دلیل خلق نکردیم.

وی با بیان اینکه به نظام پژوهشی سلامت باید به عنوان یک ضرورت پرداخته شود، ادامه داد: اتفاقات مثبتی که در جمهوری اسلامی ایران افتاد به خصوص در بخش سلامت و دستاوردهایی که کسب شد به خصوص در دوره کرونا، واقعا ستودنی است. ما در روزهای نخست شیوع کرونا در زمینه تامین ماسک، لباس محافظ، تجهیزات و ملزومات پزشکی و ضرورت های اولیه، دچار مشکل شدیم که بچه های فعال در مجموعه های دانش بنیان این ممکلت در عرض 50 روز این مشکلات را حل کردند و بعد صادرکننده این محصولات شدند و اکنون خریدارانشان در صف هستند. در هرجای دنیا دارویی مطرح شد، فرزندان این مملکت حداکثر 60 روزه فرموله و به بازار عرضه کردند، اینها ظرفیت های کمی نیست و کمتر جایی در دنیا چنین ظرفیتی دارد. اگر از اشکالات می گوییم، نباید از نقاط قوت هم غافل شویم. اینکه وزیر این مملکت به گروهی از دانشمندان پیر و جوان کشور که در کنار هم در ساختاری به نام شرکت های دانش بنیان فعالیت می کنند، دلگرم شود، بسیار بسیار پشتوانه عظیمی است، چراکه بر این مجموعه ذی قیمت حساب باز می کند، اما راه هایی هست که باید می رفتیم و هنوز طی نکردیم.

وی با اینکه در حال حاضر 5 هزار شرکت دانش بنیان در کشور داریم که 1400 شرکت در عرصه علوم پزشکی فعالیت دارند، ادامه داد: اولین موردی که در مبحث پژوهش همواره بر آن تاکید داشته ام، این است که در امر پژوهش چشم ها را باید شست و جور دیگری باید دید. ما اضطرارا به عنوان یک کشور در حال توسعه، کشوری با منابع محدود، کشوری که تا زمانیکه بر حقانیت خودش ایستاده مورد هجمه و تحریم و فشار قرار می گیرد، باید به درون برای حل مشکلات درونی، فکر کنیم؛ ما نمی توانیم به صِرفِ چاپ یک مقاله در یک مجله خارجی، منابع ملی مان را صرف کنیم. چاپ مقاله نیز افتخار ملی است، اما ثبت مقالات باید به مشکلات داخلی نیز منجر شود. این پیوستگی اگر نباشد، انتظار ملی و مسئولین و مردم برآورده نخواهد شد و ارزش پژوهش که سهمی در افزایش درآمد ملی ایفا کند،  دست یافتنی نخواهد بود و اگر چنین دستاوردی کسب شد باید آن را روی میز مسئولین گذاشت و گفت بودجه ای که اختصاص دادید، برای مملکتمان برگشت. اگر بخش پژوهش بتواند این گزارش را روی میز مسئولین بگذارد، سهم شما از GDP هم بالا خواهد رفت، ضمن اینکه بخش پژوهش درآمد زا خواهد شد و همین موضوع این بخش را تقویت می کند. پس این سیاست که باید به سمت و سوی خلق ثروت از محل پژوهش نه فقط صرف منابع برویم، باید مورد توجه قرار گیرد.

وزیر بهداشت با تاکید بر استفاده از ظرفیت های خارج از نظام سلامت در امر پژوهش، تصریح کرد: امروزه مولفه های اجتماعی موثر بر سلامت سنگین ترین وزن را بر سلامت دارند. برای مثال، امروز، نظام سلامت تحت تاثیر اقتصاد یا سبک زندگی مردم است، امروز جامعه شناسان، روانشناسان و هنرمندان باید در عرصه تحقیق در کنار ما گام بردارند. در جامعه ای که روان های گرفتار داریم و ریشه های آن بیرون از حوزه سلامت است، سایر رشته ها باید در این تحقیقات دخالت کنند. برای مثال، در موضوع کرونا که فقط یک بعد آن در نظام سلامت بررسی می شود، دهها مورد از مسائل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی وجود دارد که می تواند بر حوزه سلامت نیز تاثیرگذار بوده و تاب آوری جامعه را زیرسوال ببرد. چقدر ما از ظرفیت های بیرون از نظام سلامت در پژوهش ها بهره می بریم؟ مولفه های موثر بر سلامت موضوع جدی است که باید به آن پرداخت، زیرا اگر به آن اهمیت ندهیم، در آینده جزیره کوچکی به نام وزارت بهداشت خواهیم داشت که فقط 5 درصد از اثربخشی را روی نظام سلامت داشته و 95 درصد از آن دست ما نیست.

وی بیان کرد: بحث دیگری که همیشه روی آن تاکید داشته ام، پرهیز از شکل جزیره ای است. ما صدها مرکز تحقیقاتی در کشور راه انداخته ایم که مانند هم کار می کنند. مثلا یک کشور 80 میلیون نفری چند مرکز تحقیقاتی قلب و عروق یا غدد یا ایمونولوژی می خواهد؟ اینها دور ریختن منابع است، یعنی به جای همگرایی، واگرایی می کنیم. مراکز تحقیقاتی باید سعی کنند به یکدیگر بپیوندند و یافته هایشان را با هم به اشتراک بگذارند. همینطور باید با مراکز تحقیقاتی جهان ارتباط برقرار کنند و از یافته های آنها نیز بهره مند شوند و به دلیل ترس از اتفاقات ناگوار، نباید درِ دانش را به روی مملکت بست.

دکتر نمکی در ادامه سخنانش در این مراسم، درخصوص کووید 19 خاطرنشان کرد: در دوران شیوع کرونا روزهای سختی بر همه گذشت، اما جمهوری اسلامی ایران اثبات کرد که با تکیه بر دانش دانشمندان داخلی و وفاق ملی، در اوج تحریم و گرفتاری و کسری منابع، می تواند یکی از عرصه های ممتاز مدیریت بیماری در جهان باشد. در این عرصه پژوهش نیز به کار آمد، اما انتظار داشتیم که این عرصه فعال تر عمل کند. معتقد هستم که چراغ راه آینده یک مجموعه مدیریتی در بیماری های واگیردار، بخش پژوهش است؛ بار بیماری های امروز، نشانه ندیدن های دیروز ما است. بخش پژوهش در این زمینه بسیار تاثیرگذار است و باید با توجه به داده ها، آینده را بتواند پیش بینی کند و راهگشا باشد.

وی گفت: در دنیا موضوعی مطرح شده مبنی براینکه ایران در موضوع کارآزمایی بالینی رتبه 5 و در زمینه ثبت اطلاعات رتبه چهارم را دارد و برخی افراد غیرمنصفانه یا از روی عدم اطلاعات می گویند، جمهوری اسلامی مردمش را موش آزمایشگاهی دیگران کرده، به همین دلیل در زمینه کارآزمایی بالینی جهانی رتبه خوبی کسب کرده است! باید صادقانه و مخلصانه بگویم که علت اینکه ما در زمینه کارآزمایی بالینی توانستیم بدرخشیم، این نیست که مردممان موش آزمایشگاه بیرون شده اند؛ همین واکسن کووید 19 که بعضی از کشورهای همسایه به عنوان واکسیناسیون از آن حرف می زنند، اغلب چیزی نیست جز کارآزمایی بالینی انسانی! و ما اجازه این را ندادیم. نگذاشتیم که واکسنی وارد کشور شود صرفا به نیت مطالعه بالینی برای سازنده بیرونی. می توانستیم این کار را به عنوان شروع واکسیناسیون درنظر گرفته و انجام دهیم، اما انجام ندادیم.

وی افزود: اگر ما فلان داروی ضد ویروس را در شبکه بیمارستانی مان داشتیم به دلیل احترامی بود که در اوج تحریم، برای مردممان قائل بودیم تا مردم غصه نخورند که اگر فلان دارو وجود داشت، عزیزممان فوت نمی شد. این یعنی عزت ملی، چرا این تلاش ها را تحقیر می کنید؟ چرا این موضوع را ضعف و وابستگی تلقی می کنید؟ چرا وقتی یک نظامی که در اوج تحریم های ظالمانه برای مردمش دلسوزانه دارو از هرجای دنیا تهیه می کند و به دنیا اعلام می کند که من یکی از قدرتمندان این عرصه ام، من زانو نزدم، من ضعیف نیستم، من مردمم را دوست دارم و برای آنها هزینه می کنم، چرا این تلاش را به معنای ذلت و سرسپردگی به خارجی ها تلقی می کنید؟ اینها بی انصافی است. دلیل اینکه در ثبت داده ها رتبه چهارم می شویم این است که سیستم ثبت داده داریم که اغلب کشورهای همسایه ندارند و موارد مثبت و فوتی ها را درست شناسایی و ثبت نمی کنند. ما در کشورمان ظرفیت های خوبی در نظام سلامت داریم، چرا توانایی هایمان را به یک حرف بی ربط بدل می کنید که وزارت بهداشت برای تملق کردن بعضی ها از بیرون این کار را کرده است؟ خیر. وزارت بهداشت به دلیل تعهدی که به مردم داشت در اوج بی پولی، همه داروهای موردنیاز مردمش را تهیه کرد و حتی یک بیمار را پشت درب بیمارستان معطل نگذاشت.

وی درخصوص طب سنتی و مکمل گفت: فرزندان ما باید با دیرینه طب سرزمین مان آشنا شوند. اگر دانشجوی پزشکی ما همانطور که کتاب طب هریسون و نلسون را می خواند بداند که این سرزمین، ابن سینا و رازی و جرجانی هم داشته، احساس بی هویتی نمی کند، بلکه حس می کند به سرزمینی وابسته است که دیرینه ای غنی تر از این دارد که وقتی پا به اروپا و آمریکا هم گذاشت، وطنش را فراموش نکند.

دکتر نمکی ادامه داد: برای اولین بار در وزارت بهداشت دکتر لاریجانی برای آشنایی با طب سنتی دو واحد را طراحی کردند و دکتر حق دوست نیز این سیاست ها را به زیبایی دنبال کردند و اکنون این موضوع جا افتاده است؛ برای اولین بار درها باز کردیم تا طب سنتی را در بحث کووید 19 دخالت دهیم. 140 پروژه تحقیقاتی را در عرصه طب سنتی با ارجحیت طب گیاهی وارد این عرصه کردیم و نتایج خوبی هم گرفتیم. وقتی کسی می گوید فلان داروی گیاهی که در بخش فارماکولوژی و بالینی نیز تست شده و می خواهم به بازار بیاورم، هجمه سنگینی از بعضی از دوستان مدرن می بیینم. امروز طب مدرن در برخی مسائل نیازمند کمک طب مکمل است. نزاع بین مدرنیته و سنت که در سیاست هم مشاهده می شود، در این زمینه نیز گرفتاری ایجاد می کند. ما باید به دانشمندان طب سنتی بها دهیم، نه به هر عطار و بغال و نادانی که ادعا می کند در طب سنتی حرفه ای است و می خواهد کل سیستم را برهم بریزد. ما به دانشمندان طب سنتی و گیاهی در دانشگاه های علوم پزشکی بها می دهیم.

وزیر بهداشت در پایان تاکید کرد: از این تریبون اعلام می کنم، اگر کسانی فکر می کنند می توانند با جوسازی و شانتاژ و مغلطه پای به عرصه بگذارند، تا وقتی بنده وزیر هستم، ضمن دفاع از طب سنتی دانشگاه دیده، اجازه نمی دهم پای خرافه گرایی و شارلاتانیزم به این وزارتخانه باز شود. اجازه نمی دهم جان مردم فدای غوغاسالاری عده ای شود، در هیچ رشته ای! اجازه نمی دهم به جز گذراندن مسیر درست پژوهشی، محصولی چه شیمیایی و چه گیاهی، در پروتکل های درمانی بیاید و البته اجازه نخواهم داد کسی به دلیل جزم اندیشی در را به روی ادعاهای درست طب سنتی ببندد. درب وزارت بهداشت به روی عالمان طب سنتی باز بوده ولی به شارلاتانیزم در این عرصه میدان نمی دهیم.