در سال‌های اخیر، گردشگری به عنوان یک صنعت جذاب، پویا و درآمدزا در سطح جهانی معرفی شده است. مقصود ما از گردشگری مجموعه فعالیت‌هایی است که یک فرد در مدت زمان بیش از 24 ساعت و کمتر از یک سال در مکانی، غیر از محیط زندگی معمول خود انجام می‌دهد، این فعالیت‌ها می‌تواند زمینه‌های تفریحی، تجاری و... را شامل شود.
گردشگران به صورت فردی و یا همراه با گروه‌های گردشگری به سفرهای داخلی و خارجی می‌روند. سفرهای گردشگری را بر اساس هدف گردشگر، موضوع سفر، موقعیت مکانی و میزان مسافت طی شده می‌توان به انواع گوناگون تفکیک کرد اما به طور کلی آنها را به 3 دسته گردشگری فرهنگی، طبیعت‌گرا و ماجراجویانه تقسیم می‌کنند.
صنعت گردشگری از دو جنبه حائز اهمیت است، ابتدا آن که موجب آشنایی مردم با نژادها، اقوام، گویش‌ها و فرهنگ‌های متفاوت می‌شود و دیگر آن که اثرات مثبتی که فعالیت‌های یک گردشگر بر ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی یک منطقه می‌گذارد؛ این صنعت را به یک منبع مهم درآمد تبدیل کرده است.
در کنار اثرات مثبت گردشگری، نباید تهدیدها ناشی از این صنعت را نادیده گرفت. باید توجه داشت که صنعت گردشگری در صورت عدم وجود یک برنامه‌ریزی مناسب و عدم شناخت ظرفیت‌های فرهنگی - اجتماعی، می‌تواند خسارت‌هایی را برای جامعه میزبان به همراه داشته باشد.
از خسارت‌های اقتصادی گردشگری می‌توان به افزایش کاذب نرخ اقلام تجاری و اجاره‌بها، ایجاد شغل‌های کاذب و موقت، بالا بودن هزینه خدمات عمومی و... اشاره کرد. تضعیف نظام‌های ارزشی یک جامعه، اثرگذاری منفی بر رفتار و بنیان خانواد‌ه‌ها، کمرنگ شدن سنن و آیین‌های قدیمی یک منطقه و... از خسارت‌های فرهنگی گردشگری به شمار می‌روند و بالاخره می‌توان به اثرات منفی ناشی از رواج گردشگری انبوه که عمدتا سواحل، جنگل‌ها، رودخانه‌ها و به طور کلی طبیعت را تحت تاثیر قرار داده و موجب آلودگی محیط زیست می‌شود، اشاره کرد.
کشورهای توسعه یافته علیرغم توجه به تهدیدها به دلیل آگاهی از ظرفیت‌های مثبت گردشگری در رونق اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی؛ به دنبال شناسایی جذابیت‌ها و رفع نیازمندی و دغدغه گردشگران هستند تا با تأمین آنها در راستای جذب گردشگر قدم بردارند.
ایران نیز به سبب جاذبه‌های متنوع گردشگری، هر ساله پذیرای جمعیت زیادی از مسافران و گردشگران است اما بررسی‌ها نشان می‌دهد کشورمان برخلاف وجود ظرفیت‌های بسیار خوب در این زمینه، تنها یک صدم درصد از سهم گردشگری جهان را به خود اختصاص داده است.
به عنوان مثال استان گیلان علیرغم دارا بودن مناطق ساحلی، جلگه‌ای، کوهپایه‌ای و کوهستانی، وجود بنادر، مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، برخورداری از مرزهای آبی و خشکی، وجود آثار باستانی و تاریخی، آداب و رسوم و جاذبه‌های فرهنگی غنی، وجود اماکن مذهبی، قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم، بهره‌مندی از مواهب طبیعی همچون جنگل‌های هیرکانی، آبشارها، غارهای گوناگون، تالاب‌ها و... نتوانسته در مقایسه با شاخص‌های جهانی، جایگاه مناسب خود را در صنعت گردشگری به دست آورد.
برخی معتقدند تبلیغات منفی دشمن در خصوص عدم وجود امنیت، می‌تواند موجب تضعیف وجهه بین‌المللی ایران در عرصه جهانی شود. این در حالی است که صاحب‌نظران بخش‌های گردشگری طبق تجربه خود اعتقاد دارند؛ گاهی گردشگران در ابتدای ورود به ایران احساس ناامنی می‌کنند اما در پایان سفر، احساس کاملا خوشایندی از حضور در ایران دارند.
مقوله امنیت، یکی از مباحث حساس در صنعت گردشگری است. امنیت در گردشگری، یک نیاز اساسی است که موضوع امنیت گردشگر در کشور میزبان و حفظ امنیت کشور میزبان در برابر گردشگران را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. خطراتی که در تمامی کشورها پیش روی گردشگران قرار دارد، امروزه امنیت را به مهم‌ترین نیاز گردشگران تبدیل کرده است و حیطه‌های امنیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی را دربرمی‌گیرد.
توسعه و امنیت مکمل یکدیگر هستند. در دنیای امروز، امنیت زیربنایی‌ترین اصل توسعه گردشگری به شمار می‌رود و ثبات امنیت ملی در هر کشور را می‌توان با توسعه گردشگری در آن کشور، قیاس کرد. از آن جایی که وجود امنیت و احساس آن از یکدیگر متمایز هستند، ملاک امنیت در گردشگری، احساس امنیت توسط گردشگر است چرا که ممکن است امنیت در یک منطقه برقرار باشد اما برای مردم و گردشگران چندان محسوس نباشد.
به عبارت دیگر برخی محققان بر این باورند که امنیت گردشگری به معنای مصونیت ادراک شده یا واقعی گردشگر هنگام سفر به مقصدی معین است. در صورتی که امنیت در نقاط گردشگری یک کشور حاکم باشد، ضریب امنیت آن کشور افزایش می‌یابد به همین منظور در ابتدا لازم است بدانیم امنیت را باید در چه زمینه‌هایی به وجود آوریم و پس از آن به دنبال شناخت فرصت‌ها و تهدیدها باشیم.
حفظ امنیت کلان کشورها در مرزهای زمینی، هوایی و دریایی و نظارت بر امنیت سیستم‌های داخلی و محلی، همت تمامی دستگاه‌های اجرایی، انتظامی، نظامی و امنیتی را می‌طلبد، امروزه تأمین امنیت گردشگری بر عهده وزارت امور خارجه، وزارت کشور و نیروی انتظامی قرار دارد.
عواملی همچون حمایت‌های دولتی، نوع برنامه‌ریزی‌ها، مسائل فرهنگی، عوامل سیاسی، مدیریت اداری و شبکه راه‌ها می‌توانند در تأمین امنیت گردشگری هر منطقه نقش به سزایی را ایفا کنند.
کنترل و تطبیق قوانین و ضوابط ابلاغی ساخت، قبل از صدور پروانه بهره‌برداری و نظارت بر کیفیت و رعایت ضوابط واحدهای اقامتی و پذیرایی پس از صدور پروانه بهره‌برداری، بخشی از نظارت‌های سازمانی در زمینه حفظ امنیت گردشگران در کشور است.
نکته حائز اهمیت این است که امروزه مسیر اشاعه فرهنگ‌های بیگانه در کشور ما از همیشه گسترده‌تر است و برقراری امنیت فرهنگی، برای هموطنان و گردشگران باید به شدت مورد توجه قرار گیرد. نیروی انتظامی همگام با برقراری امنیت راه‌ها و حفظ امنیت جان و مال مردم، وظیفه حفظ ارزش‌های فرهنگی در کشور را نیز برعهده دارد.
انجام برخی رفتارهای مغایر با اصول اخلاقی یا فرهنگ ایران اسلامی توسط توریست یا مسافر، مشقت این وظیفه خطیر نیروی انتظامی را دوچندان می‌کند، چرا که جلوگیری از ترویج فرهنگ‌های مغایر با ارزش‌های دینی نظیر بدحجابی، رفتار خلاف شئون در سواحل و تفرجگاه‌ها و... باید در کمال احترام به گردشگران صورت گیرد تا احساس ناامنی یا توهین نسبت به عقاید آنها به وجود نیاید و صنعت گردشگری دچار آسیب نگردد.
طرح‌هایی که هرساله توسط بخش‌های مختلف پلیس برای کاهش آمار تصادفات و ارتقاء امنیت و ایمنی مسافران اجرا می‌شود، اجرای طرح‌های نوروزی و تابستانی، بکارگیری تمامی امکانات و تجهیزات برای راه‌اندازی و پشتیبانی سامانه سنا جهت ثبت و احراز هویت مسافران و همچنین به کارگیری سامانه ساتگ به منظور نظارت بر تورهای گردشگری که برای اولین بار در استان گیلان به اجرا درآمده و ده‌ها برنامه و طرح انتظامی و ترافیکی دیگر، تنها بخشی از اقداماتی است که نیروی انتظامی در راستای ارتقاء امنیت اجتماعی و اخلاقی مقاصد گردشگری در آنها به ایفای نقش پرداخته است.
این سازمان علاوه بر اقدامات سلبی؛ فعالیت‌های ایجابی متنوعی همچون ارسال پیامک‌های آموزشی به مسافران، تهیه و توزیع بروشورهای آموزشی به چندین زبان و آموزش از طریق رسانه‌ها و فضای مجازی جهت آگاه‌سازی گردشگران از خطرات احتمالی را در دستور کار خود قرار داده تا اولا امنیت گردشگران و مسافران را فراهم آورد و ثانیا از مبانی اعتقادی و فرهنگ غنی ایران اسلامی حراست نماید.
یگان‌های نیروی انتظامی با همکاری سازمان گردشگری، تمامی تورهای مسافرتی داخلی و خارجی را رصد کرده و در مبادی ورودی یا مقاصد گردشگری، نسبت به کنترل وضعیت ایمنی وسیله نقلیه و شرایط اسکان و تردد آنها اقدام می‌کنند. آژانس‌ها و دفاتر خدمات مسافرتی نیز برای اعزام تورهای گردشگری موظف به همکاری با این سازمان‌ها هستند تا در زمان بروز مشکلات احتمالی، پلیس یا سایر نیروهای امدادی از هدف و مقاصد گردشگری آنها مطلع بوده و برای کمک‌رسانی آماده باشند.
با توجه به اهمیت مقوله امنیت گردشگری، نیروی انتظامی جهت ارائه خدمات تخصصی و هر چه مطلوب‌تر به مسافران و گردشگران، طرح آزمایشی تشکیل پلیس گردشگری را به اجرا گذاشت. در این طرح که با استقرار کیوسک‌های پلیس در اماکن و مقاصد گردشگری و به منظور تامین هرچه بیشتر امنیت برای گردشگران به اجرا در آمده، کارکنان پلیس متخصص و مسلط به زبان‌های خارجه نسبت به تأمین امنیت، رسیدگی به مشکلات و راهنمایی و پاسخگویی به سوالات گردشگران اقدام می‌کنند.
این طرح، علاوه بر تأمین امنیت مطلوب گردشگران و کاهش مشکلات این حوزه، تأثیرات چشمگیری در ارتقاء حس اعتماد به پلیس و در سطح کلان رضایتمندی از ارائه خدمات انتظامی به حوزه گردشگری بر جای گذاشت.
بنابراین با توجه به حساسیت موضوع امنیت به عنوان بسترساز رونق گردشگری، لازم است همکاری‌های لازم توسط دستگاه‌های متولی گردشگری با نیروی انتظامی برای اجرای کامل این طرح به صورت ویژه در دستور کار قرار گیرد.
در کنار این اقدامات، دولت نیز وظیفه دارد با همکاری بخش خصوصی در جهت ارائه خدمات شایسته و جلب رضایت گردشگران با بکارگیری صحیح امکانات گردشگری که در اختیار دارد نسبت به آماده‌سازی اماکن رفاهی، اقامتگاه‌ها، تفرجگاه و سایر مکان‌های قابل بهره‌برداری برای استفاده گردشگران اقدام نماید و بستر مناسبی را برای تعامل بخش‌های خصوصی و دولتی ایجاد کند.
جان‌باختن سالانه هزاران نفر بر اثر تصادفات جاده‌ای خبر از مناسب نبودن وضعیت جاده‌ها می‌دهد که توسعه زیرساخت‌ها در این بخش می‌تواند نقش مؤثری در ارتقا امنیت مسافران ایفا کند. کیفیت زیرساخت‌ها و چگونگی دسترسی به مقاصد گردشگری نیز از موارد مهم در توسعه این صنعت به شمار می‌رود. ارائه خدمات مطلوب هوایی مدرن، بهبود راه‌های مواصلاتی جاده‌ای و راه آهن و... نیز می‌تواند زمینه‌ساز بسط و گسترش زیرساخت‌ها و بهبود عملکردهای ارتباطی شود.
توجه به وضعیت هتل‌ها و اقامتگاه‌ها و هماهنگی آنها با پلیس و دیگر سازمان‌های متولی گردشگری، تسهیل روند ارائه خدمات مرتبط با گردشگری، توجه به وضعیت بهداشت عمومی برای جلوگیری از انتقال بیماری‌های واگیردار در بین مردم و گردشگران و... تنها بخشی از وظایف نهادهای مسؤول در قبال امنیت گردشگران است.
ناگفته نماند ایران نیز همانند سایر کشورها در مسیر برقراری امنیت و توسعه گردشگری خود با موانع و مشکلاتی روبه‌رو است. ارائه تصویر ناصحیح از ایران در سطح جهانی، کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه گردشگری، ضعف در ارائه امکانات اولیه همچون مراکز اقامتی و خرید، سرویس‌های بهداشتی، ضعف در سیستم حمل و نقل جاده‌ای، هوایی و دریایی در مقایسه با معیارهای جهانی و... از جمله این موانع محسوب می‌شود.
برطرف کردن انحصاری هر یک از مشکلات فوق به تنهایی نمی‌تواند جایگاه ایران در زمینه گردشگری را تغییر دهد اما با طراحی یک برنامه‌ریزی بلندمدت دقیق و تعامل مؤثر میان نهادهای مختلف می‌توان در جهت ارتقاء صنعت گردشگری گام برداشت.
در این راستا می‌توانیم از شاخص‌هایی همچون واکنش ساکنان مقاصد گردشگری نسبت به گردشگران، میزان تخلفات صورت گرفته در حوزه گردشگری توسط مردم بومی و گردشگران، میزان رضایتمندی آنها، مدت زمان اقامت، درصد بازدیدهای مجدد و... برای سنجش میزان امنیت موجود در کشورمان کمک بگیریم.
با توجه به اهمیت موضوع گردشگری و در نظر گرفتن این امر که ایران جزء 10 کشور برتر جهان از نظر تعدد و تنوع اماکن تاریخی، باستانی و توریستی است، باید توسعه این صنعت در کشور امری جدی تلقی شود.
راهکارهایی همچون مشارکت تمامی دستگاه‌ها در ارتقاء امنیت مرزها و داخل کشور، توجه به پاکیزگی شهرها و اهمیت به حفاظت محیط زیست، انجام تبلیغات گسترده در زمینه گردشگری و معرفی ایران به سایر کشورها، اعطای وام از طریق سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جهت ترمیم و مرمت آثار تاریخی، حمایت از کارگاه‌های صنایع دستی، آموزش نیروهای کارآزموده و توسعه و تجهیز اماکن اقامتی و رفاهی برای گسترش صنعت گردشگری در ایران ضروری به نظر می‌رسند.
تمامی اقدامات فوق برای رونق گردشگری کشور، زمانی بازدهی لازم را خواهد داشت که گردشگران، امنیت را احساس کرده و تمایل داشته باشند ایران را به عنوان مقصد سفر خود انتخاب کنند.
نیروی انتظامی به منظور برقراری امنیت مطلوب گردشگری هرساله هزینه‌های هنگفتی برای اجرای طرح‌های ارتقاء امنیت اجتماعی، اجرای برنامه‌های فرهنگی، نظارت بر اماکن اقامتی و گردشگری، تأمین امنیت جاده‌ها و... متحمل می‌شود اما این سازمان برای بازدهی و موفقیت هرچه بیشتر طرح‌های خود، نیازمند تأمین منابع مالی مناسب و وجود قوانین دقیق همراه با ضمانت اجرایی قوی برای مقابله با متخلفان است.
همچنین برای دست‌یابی به نتیجه مطلوب در زمینه رونق صنعت گردشگری، انتظار می‌رود گردشگران، مردم بومی و سایر دستگاه‌های دولتی، هر یک به وظیفه خود که همان مشارکت در تأمین نظم و امنیت است عمل کنند تا ان‌شاءالله کشومان ایران به جایگاه رفیع جهانی خود در زمینه رونق صنعت گردشگری دست یابد.
نويسنده: سردار "عزيزاله ملكي" فرمانده انتظامي استان گيلان
منبع:پایگاه اطلاع رسانی پلیس