آلودگی هوا و بیماری‌های تنفسی دست به دست هم داده‌اند تا شاهد افزایش مراجعه مردم به بیمارستان‌ها باشیم؛ وضعیتی که وزارت بهداشت را ملزم به آماده‌باش دائمی کرده است. هرساله با ورود فصل سرما، میزان آلاینده‌های محیطی به شکل قابل توجهی افزایش می‌یابد. این در حالی است که کارشناسان هر ساله هشدارهایی جدی درباره تبعات آلودگی هوا ارائه می‌دهند، اما تاکنون اقدام مؤثری برای کاهش این آلودگی‌ها انجام نشده است.

هوای سرد، علاوه بر تشدید آلودگی، زمینه‌ساز افزایش شیوع بیماری‌های تنفسی و آنفلوانزا می‌شود. این عوامل در کنار یکدیگر به افزایش حجم بیماران و شلوغی بیمارستان‌ها دامن می‌زنند. با وجود هشدارهای مکرر، به نظر می‌رسد برنامه‌ریزی و مدیریت مؤثری برای کاهش این مشکلات صورت نگرفته است، که این امر ضرورت بازنگری در سیاست‌های کنترل آلودگی و مدیریت سلامت عمومی را بیش از پیش آشکار می‌سازد.

التهاب و تخریب بافت‌های ریه به واسطه آلودگی هوا

این آلاینده‌ها می‌توانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر عملکرد اندام‌های مختلف بدن اثر بگذارند و بیماری‌های حاد و مزمنی ایجاد کنند. یکی از اثرات بارز آلودگی هوا بر سلامت، آسیب به سیستم تنفسی است. ذرات معلق کوچک می‌توانند به عمق ریه‌ها نفوذ کرده و موجب التهاب و آسیب به بافت‌های ریه شوند.

علاوه‌بر سیستم تنفسی، آلودگی هوا اثرات قابل توجهی بر سیستم قلبی‌عروقی دارد. مواجهه طولانی‌مدت با آلاینده‌ها می‌تواند با ایجاد التهاب در رگ‌ها و افزایش استرس اکسیداتیو، خطر ابتلاء به بیماری‌های قلبی و عروقی از جمله سکته قلبی و سکته مغزی را افزایش دهد. شواهد علمی نشان می‌دهد که آلودگی هوا با افزایش خطر زوال عقل و بیماری آلزایمر و همچنین کاهش تمرکز و عملکرد شناختی در کودکان و بزرگسالان ارتباط دارد. این امر به‌ویژه برای کودکان که سیستم عصبی و تنفسی در حال رشد دارند، خطرناک‌تر است. مواجهه با آلودگی هوا در دوران کودکی می‌تواند اثرات بلندمدتی بر رشد و توسعه فیزیکی و شناختی داشته باشد. با وجود اثرات زیان‌بار آلودگی هوا، اقداماتی وجود دارد که می‌توان برای کاهش اثرات آن بر بدن انجام داد.

۱۴ درصد مرگ ناشی از سکته قلبی مربوط به آلودگی هوا است

رئیسی معاون وزارت بهداشت درباره تأثیرات آلودگی بر سلامت شهروندان می‌گوید: آمار مرگ‌ومیر در بحث آلودگی هوا منتسب است، یعنی شامل مرگ‌هایی است که عوامل متعددی دارد و بخشی از آن به آلودگی هوا مرتبط است. حدود ۳۰ تا ۳۵ هزار و در تهران حدود ۷ هزار مرگ منتسب به‌طور سالانه گزارش‌شده است. ۱۴ درصد مرگ‌هایی که به علت بیماری سکته قلبی رخ می‌دهد مربوط به آلودگی هواست. یعنی از هر ۱۰۰ مرگ پانزده مرگ به علت آلودگی هواست. وقتی در معرض آلودگی قرار می‌گیریم روی ریه اثر گذاشته، جذب خون شده و باعث بیماری‌ها شده و باعث ناتوانی و مرگ‌ومیر می‌شوند. ۶۰ درصد آلودگی هوا ناشی از سیستم حمل‌ونقل است، حدود ۱۳ میلیون موتورسیکلت وجود دارد از این تعداد بیش از ۱۱ میلیون فرسوده است درحالی‌که باید طبق قانون از رده خارج می‌شدند. در کشور ۴ هزار و ۲۰۰ جایگاه توزیع بنزین داریم که از این تعداد ۲۴۸ جایگاه مغایر با حدود مجاز شغلی بوده و بخار بنزین از عوامل اصلی ایجاد سرطان‌هاست.

وی افزود: خودرو عامل دیگر مؤثر در آلودگی هوا است و ۱۴ میلیون خودرو در کشور وجود دارد و از این تعداد ۲ و نیم دستگاه فرسوده است و میزان تولید آلایندگی بیشتری تولید می‌کنند. همچنین در بحث خرید خودرو با وجود خودرو سازان داخلی هم پول و هم سلامتی خود از دست می‌دهیم. ۱۰ سال پیش ۸ هزار اتوبوس در شهر تهران وجود داشته، اما پس از گذشت ۱۰ سال با وجود هدف توسعه حمل و نقل عمومی تعداد اتوبوس در تهران به ۲ هزار دستگاه رسیده است. همچنین کامیون‌ها هم یکی عامل دیگرموثر در آلودگی هوا است.

آلودگی هوا و محیط‌های کاری؛ زنگ خطر برای سلامت ریه‌ها

مهدی نجمی از رؤسای پیشین اداره بیماری‌های مزمن تنفسی وزارت بهداشت درباره نقش انکارناپذیر آلودگی هوا در بروز بیماری‌ها می‌گوید: مباحثی مانند آلودگی هوا و آلاینده‌های موجود در برخی محیط‌های کاری درصورتی‌که فرد از وسایل حفاظتی به‌درستی استفاده نکند و تهویه محیط کار هم درست نباشد، می‌تواند در بروز سرطان ریه مؤثر باشد، بنابراین باید سیاست‌هایی کلی در کشور اجرا شود و خود افراد به‌صورت شخصی سعی کنند در زمان‌های آلودگی هوا کمتر در فضای باز قرار گیرند، اما بخش مهمی از این مقوله به سیاست‌های کلان کشوری باز می‌گردد که می‌بایست بازنگری شود. در خصوص سرطان ریه هم طبعاً وقتی افراد در معرض آلاینده قرار گیرند، تأثیرات آن بر ریه‌ها اتفاق می‌افتد و تغییرات ژنی و جهش سلول‌ها می‌تواند باعث بروز سرطان ریه شود.

بیش از ۷ میلیون نفر از مردم به علت تنفس هوای آلوده دچار مرگ زودرس می‌شوند

احمد بهروزی از کارشناسان بهداشت هوا با اشاره به این‌که هرسال بیش از ۷ میلیون نفر از مردم جهان از بیماری‌هایی که به علت تنفس هوای آلوده است، دچار مرگ زودرس می‌شوند، می‌گوید: این بیماری‌ها شامل سرطان ریه، بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، عفونت‌های حاد تنفسی و بیماری‌های انسداد مزمن ریوی مثل برونشیت و آمفیزم است. درواقع مواجهه با آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ در جهان پس از خطرات متابولیک، رژیم غذایی نامناسب و دود سیگار است. در کشورهای درحال‌توسعه (با درآمد کم و متوسط) آلودگی هوا سومین ریسک فاکتور مرگ خوانده می‌شود و این در حالی است که در کشورهای با سطح درآمد بالا و در مقیاس جهانی آلودگی هوا چهارمین ریسک فاکتور مرگ در جهان است.

نقش قوانین و تجهیزات کنترل آلودگی در کاهش آلودگی هوا

هوایی که امروز افراد بسیاری در جهان تنفس می‌کنند به شدت آلوده است. افرادی که حتی به مشکلات و بیماری تنفسی مبتلا نیستند ممکن است به واسطه تأثیر منفی آلودگی هوا بر بدن خود در بخش اورژانس بیمارستان بستری شوند. در واقع، آلودگی هوا یکی از دلایل اصلی مرگ انسان‌ها در بسیاری از نقاط جهان است. ترکیبات آلی فرار و مواد شیمیایی مانند اکسیدهای نیتروژن، آمونیاک، متان، سولفید هیدروژن، و مونوکسید گوگرد تنها برخی از گازها و مواد خطرناکی هستند که در اتمسفر کره زمین وجود دارند و ما روزانه آنها را تنفس می‌کنیم. در شرایطی که تجهیزات کنترل آلودگی و قوانین و مقررات بین‌المللی و دولتی از جمله گزینه‌هایی هستند که امیدواریم به کاهش میزان آلودگی هوا کمک کنند، اما برخی اقدامات را می‌توانیم برای کاهش آثار منفی این شرایط بر سلامت خود مد نظر قرار دهیم.

۱۲۳ نفر به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی می‌میرند

در شهر تهران به‌طور میانگین مرگ به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی منتسب به‌مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق ۲.۵ پی‌ام به تعداد ۱۲۳ نفر گزارش شده است. نتایج نشان می‌دهد که به‌طور میانگین جز مرگ به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی منتسب به ذرات معلق در کشور ۱۱.۱۹ درصد است که این جز منتسب در شهرهایی نظیر اهواز، زابل، خرم‌آباد، اصفهان بالاتر از میانگین کشوری است. میانگین تعداد مرگ در سال ۱۳۹۹ به علت سرطان ریه در بزرگسالان بالاتر از ۳۰ سال درمجموع شهرهای فوق‌الذکر به‌طور میانگین ۲۹۸ نفر بوده است. همچنین در شهر تهران به‌طور میانگین ۱۱۲ نفر مرگ منتسب به‌مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق ۲.۵ پی‌ام داشتند. نتایج نشان می‌دهد که به‌طور میانگین جز مرگ به علت سرطان ریه منتسب به ذرات معلق در کشور ۹.۳۹ درصد است که این جز منتسب در شهرهایی نظیر اهواز، تهران، مشهد، اصفهان، زابل، خرم‌آباد بالاتر از میانگین کشوری است.

نقش وزارتخانه‌ها در کاهش آلودگی هوا؛ سهم چه کسی بیشتر است؟

کارشناسان و محققان بسیاری دلایل ساختاری آلودگی هوای تهران را مواردی همچون عدم توسعه حمل و نقل عمومی پاک، ارزان، در دسترس و سازگار با محیط زیست به اندازه نیاز، بارگذاری جمعیتی و وسایل نقلیه بیش از حد تا چندین برابر ظرفیت مسکونی و معابر شهری، کیفیت پایین خودروهای داخلی به ویژه در بخش کنترل آلایندگی و ضعف در نظارت بر آلایندگی منابع ساکن و متحرک، عمر بالای ناوگان حمل نقل به ویژه ناوگان باری و حمل و نقل عمومی، واقعی نبودن قیمت حامل‌های انرژی و در نتیجه مصرف بی‌رویه سوخت توسط وسایل موتوری و احتراقی، نقص مقررات اجرایی و کافی نبودن ضمانت‌های اجرایی آن‌های برای اجتناب همه منابع ثابت و متحرک از تولید بیش از حد آلاینده‌های هوا و همچنین توپوگرافی و شرایط هندسی شهر تهران می‌دانند.

این روزها آلودگی هوا در پایتخت به مشکل عادی تبدیل شده که دیگر عزم جدی برای کاهش آن وجود ندارد و هر دستگاهی حل آن را بر گردن دیگری و بیشتر اوقات بر گردن شهرداری می‌اندازد. اما بهتر است بدانید که طبق قانون هوای پاک، وظیفه نظارت بر عملکرد دستگاه‌های ذی‌ربط برعهده سازمان حفاظت محیط زیست است و بیشترین سهم فعالیت‌ها مربوط به وزارتخانه‌های کشور، صمت، نفت و نیرو است.

منبع:مهر