طبنا/مازندران 

براساس تقویم فرس قدیم، شبِ سیزدهم تیر باستانی، مصادف با شبِ سیزدهم آبان ماه خورشیدی، زمان «جشن تیرما سیزّه شو» است، که در بندپی و مناطق کوه نشین جنوب شهرستان بابل باشکوه خاص و به صورت سنتی برگزار می‌شود.

این جشن را در قدیم «تیرگان» می‌نامیدند، چون سیزدهمین روز هر ماه قدیم، «تیر» نام گذاری شده است. همزمان شدن نامِ روز با نامِ ماه را، به عنوان «تیرگان» جشن می‌گیرند.

از جمله آیین‌های متداول در جشن تیرما سیزّه شو، خواندن قرآن کریم و تفأل دیوان حافظ، قرائت ادعیه به نیت مردگان و درگذشتگان خانواده، و صرف بیش از ۱۳ نوع خوراکی و میوه شامل پرتقال، نارنگی، انار، ازگیل، خرمالو، باودونه، کماج، نان های محلی، بِشتی زیک، انگور، هندوانه، تنقلات و شکستن گردو، خواندن عزل، امیری و اشعار محلی توسط افراد خانواده به دورهم تا پاسی از شب است.

 در برخی نقاط، این مراسم به صورت دسته جمعی و با حضور خانواده‌های بیشتری برگزار می‌شود و نوازندگان با سازهای محلی می‌نوازند و خواننده‌ها اشعار محلی و امیری می‌خوانند.

از دیگر برنامه‌های سنتی این شب؛ عده‌ای از نوجوانان و جوانان هر محله در دسته‌های مختلف به درِ خانه‌های روستاییان می‌روند، بدون آنکه سخنی بگویند، از صاحبخانه هدیه طلب می‌کنند.

 این هدایا شامل میوه و گردو است که صاحبخانه بدون آنکه نوجوانان را ببیند، آن را در حیاطِ خانه  قرار می‌دهد. صاحبخانه  نیز پس از دادن هدیه، با چوب نازک (شیش) بر بدن آنان می‌کوبد و می‌گوید؛ شما امنیت جسمانی پیدا کرده‌اید. برخی معتقدند وقتی «لال شیش» را بر بدن هر فرد وارد کرد، او مریض نمی‌شود و می‌توان گفت، نوعی تقویتِ بنیه و امنیت جسمانی برایش در بردارد. این عده در پایان (مراسم لال بازی) یا جشن لال بازی، هدایای دریافتی را بین خودشان تقسیم می‌کنند.

از دیگر مناسبت های برپایی این جشن سنتی؛ ستاره تِشتَر یا تیشتَر در شمال ایران، در فصل پاییز طلوع می‌کند و با طلوع آن، فصل باران در این نواحی آغاز می‌شود.

شکستن گردو، یکی دیگر از آداب شب «تیرما سیزّه شو» است، و عقیده براین است که اگر گردو پرمغز باشد، حاکی از سالی خوش یُمن و روزگارِ خوش برای اوست، و اگر گردو پوک و بی مغز بود، موجب ناراحتی و ناخوشی برای فرد می‌شود.

همچنین عده‌ای نیز معتقدند، از مناسبت‌های برپایی «جشن تیرما سیزّه شو»، به جای آوردن صله رحم، ذکر خیری از درگذشتگان، بیان مسائل و مشکلات دوستان و آشنایان، و نیز یکسان شدن زمان روز و شب در نیمۀ فصل جاری است.

برخی نیز عقیده دارند که این جشن بر اساس داستان‌های قدیم، به خاطر پرتاب تیر توسط «آرش کمانگیر» از کوه دماوند به سوی جیحون است، که با تمام نیرو، این تیر از کمان او جهیده بود و صلح افراسیاب و منوچهر را در پی داشته است، و ایرانیان، به ویژه مردم مازندران آن روز را به عنوان روز پیروزی جشن گرفتند که این مصادف با شبِ «تیرما سیزّه شو» بود.

در مورد انگیزۀ برپایی جشن سنتی «تیرما سیزّه شو» و «تیرگان»، ابوریحان بیرونی و شیخ الرئیس ابوعلی سینا معتقدند؛ در چنین روزی آرش یکی از پهلوانان ایرانی در زمان پادشاهی منوچهر، پس از مبارزات او با افراسیاب، برای تعیین سرحدِ ایران و توران، تیری از آمل با کمان پرتاب کرد که این تیر نزدیک جیحون بر زمین نشست، و موجب پایان دادن به جنگ های ده ساله ایران با تورانیان شد.