به گزارش گروه بهداشت و درمان خبرگزاری سلامت(طبنا) به نقل از سایت نظام پزشکی کل کشور، دکتر ابراهیم نوری گوشکی، متخصص پزشکی خانواده در خصوص اجرای طرح پزشکی خانواده و نظام ارجاع ذکر نمود:سلامتی، محور توسعه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کلیه جوامع بشری بوده و اهمیت ویژه در توسعه زیر ساخت بخش های مختلف جامعه دارد. با هدف نهایی نظام ارایه خدمات بهداشتی و درمانی هر کشوری، ارتقای سطح سلامت آحاد مردم با دسترسی عادلانه همه افراد جامعه به خدمات بهداشتی و درمانی می باشد از این رو فرصت دسترسی یکسان به خدمات بهداشتی درمانی همواره مورد توجه محققان در کشورهای مختلف جهان بوده است.نظام ارایه خدمات سلامت ایران در سوابق خود بزرگترین تحول ساختاری را از آغاز سال ١٣٦٤ تجربه کرده است. در این اصلاحات وسیع شبکه بهداشت و درمان شهرستان مبتنی بر الگوی مراقبت های اولیه سلامت، طراحی و به تدریج در کل همه استانها استقرار یافته و جمعیت قابل ملاحظه ای از کشور به ویژه در مناطق روستایی تحت پوشش قرار گرفتند. کارآیی روش ارایه خدمات پایه بهداشتی درمانی توسط فردی بومی-غیرپزشک، ولی آموزش دیده به نام بهورز مبتنی بر رویکرد پزشکی خانواده، در ابتدای دهه ١٣٥٠ در استان آذربایجان غربی (پروژه چنغرانلو) از بوته آزمایش سربلند بیرون آمده بود. این تجربه موفق در نظام مراقبتهای اولیه سلامت، پس از پیروزی انقلاب اسلامی تکمیل و توسعه پیدا کرد.
با این إصلاحات، دسترسی مردم به خدمات سطح اول افزایش یافت و به موازات آن دستاوردهای چشم گیری در شاخص های بهداشتی به دست آمده است. با این وجود دسترسی مردم به سطح دوم خدمات (تخصصی و فوق تخصصی) و کیفیت ارائه خدمات در سطح یک همواره با مشکلات عدیده ای مواجه بوده است. یکی از دلایل مهم آن، نبود رویکرد سلامت محور و توجه به پیشگیری در مقایسه با درمان در مجموعه نظام سلامت کشور است.
متاسفانه این مشکل در بین مردم هم به صورت فرهنگ در آمده که با اولین دردی که احساس میکنند به پزشک متخصص یا فوق تخصص مراجعه نمایند در صورتی که این وضعیت در اکثر کشورها خصوصا کشورهای توسعه یافته وجود ندارد.
به خاطر همین نارسایی در نظام مراقبت سلامت و رفتارهای ناصواب درصد قابل ملاحظه ای از مردم، تامین نیازهای مرتبط با سلامت مردم، همواره دغدغه مهم مسئولین و سیاست گذاران سلامت بوده است. پیشینه توصیه سیاستی نظام یکپارچه ارایه خدمات بهداشتی– درمانی، تربیت پزشک خانواده و ایده ادغام آموزش پزشکی در خدمات سلامت به دهه ١٣٥٠ بر می گردد. طرح بیمه درمان مبتنی بر پزشک خانواده برای جمعیت تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) در دهه ١٣٧٠ آغاز شد. پیش نویس های آیین نامه پزشک خانواده و نظام ارجاع طی سالهای ١٣٧٨ تا ١٣٨٣ در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تکامل یافت و نسخه نهایی آن توسط مرکز گسترش شبکه معاونت سلامت با همکاری واحد کشوری اصلاح نظام سلامت وزارت بهداشت، پس از وقوع زلزله فاجعه بار بم، برای ساماندهی نظام سلامت شهرستان بم در سال ١٣٨٣ عملیاتی شد.
این پیشنهادات به عنوان پشتوانه علمی و اجرایی پیشنهادات بخش سلامت در لایحه برنامه چهارم توسعه ورود پیدا کرد. ماده ٩٠ قانون برنامه چهارم توسعه( ١٣٨٩-١٣٨٤) تصریح شد "به منظور ارتقای عدالت توزیعی در دسترسی عادلانه مردم به خدمات بهداشتی و درمانی و درجهت کاهش سهم خانوارهای کم درآمد و آسیب پذیر از هزینه های بهداشتی و درمانی آنها، توزیع منابع و امکانات بهداشتی و درمانی باید به نحوی صورت گیرد که سهم مردم از هزینه های سلامت حداکثر از ٣٠٪ افزایش نیابد و میزان خانوارهای آسیب پذیر از هزینه های غیرقابل تحمل سلامت به ١٪ کاهش یابد. شواهد نشان داد که روند شاخص های عدالت در تامین مالی خدمات سلامت به ویژه در مناطق روستایی به سطح هدف به طور مطلوب کاهش نیافته است. به منظور رفع و کاهش مشکلات مذکور و افزایش اثربخش نظام ارائه خدمات سلامت در کشور و تقویت و توسعه نظام بیمه خدمات درمانی، بند ب و ج ماده ٩١ قانون برنامه چهارم توسعه، شورای عالی بیمه خدمات درمانی را مکلف نمود تا پایان برنامه چهارم، تمهیدات لازم جهت استقرار بیمه سلامت با محوریت پزشکی خانواده و نظام ارجاع را فراهم نماید و به منظور تعمیم عدالت در بهره مندی از خدمات بهداشتی درمانی، خدمات بیمه پایه درمانی روستائیان و عشایر، معادل مناطق شهری تعریف و اجرا شود. بر این اساس در بند الف تبصره ١٤ قانون بودجه کشور، منابع مالی لازم پیش بینی و برنامه پزشک خانواده و بیمه روستایی از ابتدای سال ١٣٨٤ در مناطق روستایی- عشایری و شهرهای کمتر از ٢٠٠٠٠ نفر جمعیت برای دستیابی به پوشش همگانی سلامت
(Coverage Health Public ) اجرا شد.
این طرح با ایجاد نظام ارجاع در کشور، افزایش پاسخگویی در بازار، افزایش دسترسی مردم به خدمات سلامت، کاهش هزینه های غیر ضروری در بازار سلامت و افزایش پوشش خدمات پزشک خانواده به عنوان مسؤول اولین سطح تماس با مردم و بیمار باید دارای مهارتهای لازم در زمینه غربالگری، تشخیص و درمان بیماران، مهارت های ارتباطی و توان تجزیه و تحلیل ابعاد روانی، اجتماعی و اقتصادی موثر بر سلامت باشد. در طرح پزشک خانواده و نظام ارجاع، پزشک عمومی و تیم وی مسوولیت کامل سلامت افراد و خانوارهای تحت پوشش خود را به عهده داشته و پس از ارجاع فرد به سطوح تخصصی، مسوولیت پیگیری سرنوشت وی را به عهده دارد.
بنابراین یکی از مهمترین وظایف پزشک خانواده، ارائه خدمات و مراقبت های اولیه بهداشتی است که بدون ارائه خدمات، نمی توان از اصطلاح پزشک خانواده برای ارایه خدمات درمانی صرف استفاده کرد. کلیه خدمات سلامت در طرح پزشک خانواده باید به شکل فعال به جمعیت تحت پوشش ارائه گردد.
لذا در راستای اجرای بند ث ماده ٧٤ قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، ماده ٣٧ قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت، هر ساله تفاهم نامه ای بین سازمان بیمه سلامت ایران، معاونت های بهداشت و توسعه مدیریت و منابع وزارت بهداشت با نظارت امور سلامت و برنامه ریزی سازمان برنامه و بودجه کشور مبادله می شود. در این تفاهم نامه دانشگاهها/دانشکده های علوم پزشکی کشور به عنوان خریدار خدمت، مراکز خدمات جامع سلامت کشور وابسته به مراکز بهداشت به عنوان ارائه دهنده خدمت در نظر گرفته شده اند.
موضوع تفاهم نامه عبارتند از ارتقای سطح سلامت خانواده روستائیان، عشایر و ساکنین شهرهای زیر ٢٠ هزار نفراز طریق نظام ارجاع و پزشکی خانواده با ارائه خدمات سطح اول، بهبود تجویز دارو و خدمات تشخیصی پزشکان با ارتقای سطح دانش پزشکی آنها، آموزش سبک زندگی ایرانی اسلامی برای پزشکان وآموزش مبتنی بر محل کار پزشکان از طریق راه اندازی ٣١ مرکز خدمات جامع سلامت آموزشی با استاندارد تعریف شده می باشد.
گزارش های کشوری نشان داده، دانشگاه های علوم پزشکی که مسوولیت اصلی اجرای طرح پزشک خانواده و نظام ارجاع را در حوزه های تحت پوشش خود در مناطق روستایی، عشایری و شهرهای زیر بیست هزار نفز به عهده دارند، موفقیت های چشمگیری در زمینه تامین داروی اساسی و مکمل دارویی برای مراکز مجری طرح در روستاها و ارائه خدمات دارویی توسط داروخانه های بخش خصوصی و دولتی، پوشش کمی خصوصا در زمینه تامین پزشک و مامای خانواده در روستاها، اشتغال دندانپزشک/ بهداشت کار دهان و دندان و مراقب سلامت دهان، ارائه خدمات آزمایشگاهی توسط آزمایشگاه فعال، ادغام برنامه‌های مراقبت و غربالگری بیماریهای غیر واگیر و ارائه خدمات نوین سلامت در جمعیت تحت پوشش، انجام غربالگری نوزادان، انجام رایگان آزمایشات روتین دوران بارداری به دست آورده اند. با این حال با گذشت نزدیک به ١٨ سال از شروع طرح، هنوز چالش هایی هر چند وقت یکبار از از ناکارایی و نارسایی طرح پزشک خانواده روستایی مطرح می شود که عمدتا استانداردها و الزامات از پیش تعیین شده در مورد کمبود دارو وتجهیزات، تقویت دسترسی مردم به پزشک خانواده، کمبود پزشک در مناطق محروم و دور افتاده، تعدد وظایف ماما، تاخیر در پرداخت ها و معوقات، نبود فرآیند های محاسباتی صحیح و کمبود منابع مالی، عدم رعایت نظام ارجاع وکیفیت ارائه پسخوراند و... را زیر سئوال می برد.