به گزارش گروه بهداشت و درمان خبرگزاری سلامت(طبنا)ابراهیم نوری گوشکی، متخصص پزشکی خانواده در یادداشتی نوشت: مامایی یکی از رشته‌های علوم پزشکی است که دانش آموختگان آن با ارائه خدمات بهداشت باروری و انجام مراقبت‌های مادران، نوزادان، شیرخواران و ارائه آموزش و مشاوره سلامت جنسی و باروری به زنان، ترویج زایمان ایمن و طبیعی، انجام اقدامات اضطراری در حدود وظایف تشخیصی، درمانی، پیشگیری، آموزشی، مشاوره‌ای و مدیریتی، در جهت ارتقای سلامت مادر و کودک تلاش می‌کند. مامایی از پرطرفدارترین رشته‌های دنیا به خصوص در بین زنان است، ضمن اینکه اولین رشته پروانه دار در مقطع لیسانس است که به ماما اجازه تجویز دارو و خدمات پاراکلینیکی در آن داده شده است.
آموزش مامایی از قرن پنجم قبل از میلاد شروع شده است و سرانوس پزشک رومی، در قرن دوم میلادی مشخصات یک مامای خوب را نیاز به تحصیل و دانش مامایی معرفی کرده است. در آمریکا در سال‌های ١٩٢١ تا ١٩٢٩ آموزش و صدور مجوز کار برای ماماها انجام شد و سپس دانشکده‌های مامایی شروع به کار نمودند.
در کشور ایران اولین مدرسه مامایی در سال ١٢٩٨ در بیمارستان بانوان(زنان) سابق شهر تهران تأسیس شد. بعد از ١٠ سال، اولین آموزشگاه عالی مامایی با دوره سه ساله در سال ١٣٠٨ به عنوان یکی از شعب مدرسه طب شروع به کار نمود. به دنبال تأسیس دانشگاه تهران و راه‌اندازی دانشکده پزشکی در سال ١٣١۵، بیمارستان زنان و دانشکده مامایی در سال ١٣١٩ ضمیمه دانشکده پزشکی دانشگاه تهران شد.
از سال ١٣۵۴ تا زمان انقلاب اسلامی دانشکده‌های مامایی در دانشگاه‌های اصفهان، مشهد و شهید بهشتی راه‌اندازی شد. پس از انقلاب شکوهمند اسلامی به دنبال بازگشایی دانشگاه‌ها بعد از انقلاب فرهنگی، در سال ۱۳۶۵ به دنبال انتقال آموزش گروه‌های پزشکی از آموزش عالی به وزارت بهداشت، دانشکده‌های پرستاری و مامایی تأسیس و در بهمن ۱۳۶۸ مصوب شد و هم اکنون این دانشکده‌ها در تربیت دانشجویان کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در رشته مامایی، سلامت باروری، مشاوره در مامایی و... ارائه خدمت می‌کنند. از سال ۱۳۸۰ نیز جمعیت مامایی ایران عضویت کنفدراسیون بین‌المللی ماماها را پذیرفت و فعالانه در کنگره‌های این کنفدراسیون شرکت کرده است. در حال حاضر ۸۳ انجمن مامایی در بیش از هفتاد کشور جهان عضویت آن را دارا هستند. این کنفدراسیون از سال ۱۹۵۷ با سازمان بهداشت جهانی ارتباط رسمی داشته و با یونیسف، بانک جهانی، فدراسیون بین‌المللی تنظیم خانواده، مجمع جمعیت و فدراسیون بین‌المللی زنان و مامایی همکاری نزدیک دارند.
در حال حاضر طبق آخرین آمار حدود ٨٠ هزار نفر ماما از دانشکده‌های پرستاری مامایی کشور در مقاطع مختلف فارغ تحصیل شده که حدود ٣۴ هزار نفر در دانشگاه‌های علوم پزشکی مشغول خدمت می‌باشند. حدود ١٧٠٠٠ نفر آن‌ها در مراکز زایمانی کشور به خدمت اشتغال دارند.
سالانه در دنیا حدود نیم میلیون زن در اثر عوارض ناشی از بارداری و یا عدم دریافت مراقبت‌های مامایی جان خود را از دست می‌دهند. همچنین کمبود مراقبت‌های مامایی در طول بارداری و زایمان، به طور سالیانه موجب مرگ نزدیک به بیش از ۶٠٠ هزار نوزاد در هنگام تولد و ۵ میلیون نوزاد پیش از تولد یا در طول زایمان یا در نخستین هفته زندگی می‌شود. ١١ درصد مرگ‌های مادری در کشورهای در حال توسعه اتفاق می‌افتد. شاخص مرگ مادری در کشورهای در حال توسعه، بیش از ۵٨٨ مورد در صد هزار تولد زنده بوده، در حالیکه در کشورهای پیشرفته کمتر از ١٨ مورد گزارش شده است. حدود ١٧-١١ درصد مرگ‌های مادری طی زایمان رخ می‌دهند و بیش از ٧۵ درصد این مرگ‌ها در دو منطقه جهان است که ۵١ درصد در منطقه آفریقا و ٩۵ درصد در جنوب شرقی آسیا است، لذا سازمان جهانی بهداشت، شاخص‌های سلامت زنان در دوران باروری و به ویژه زایمان را از شاخص‌های بهداشتی مهم توسعه یافتگی کشورها محسوب نموده است.
باتوجه به سیاست‌های اخیر کشور در موضوع جمعیت و فرزندآوری، تأکید بر ترویج زایمان طبیعی و تبدیل آن به تجربه‌های خوشایند، علیرغم اینکه افزایش رشد جمعیت حمایت همه دستگاه‌ها و سازمان‌های مرتبط را می‌طلبد اما بدیهی است که ماماها نقشی مؤثر در پاسخگویی به نیازهای اساسی زنان جامعه و سلامت مادر و کودک دارند.
پژوهش‌های متعدد حاکی از آن است زنانی که از خدمات و مراقبت‌های با کیفیت مامایی رضایت دارند، بارداری در آن‌ها منجر به عواقب بهتر مادری خصوصاً کاهش سزارین می‌شود. از طرفی نتایج بهتری در تولد نوزادان نارس و موفقیت شیردهی را به همراه دارد.
با همه موارد فوق و اهمیت نقش و جایگاه ماما در نظام سلامت کشورها، حالا ماماهای ایران پس از گذشت بیش از ١٠٠ سال از راه‌اندازی این رشته، دچار چالش‌هایی در حیطه جایگاه، شرح وظایف و عنوان خود شده‌اند.
شرح وظایف ماما پس از اجرای طرح تحول سلامت در سال ١٣٩٣ که با هدف حفاظت مالی از مردم، ایجاد عدالت در دسترسی به خدمات سلامت، ترویج زایمان طبیعی و نیز ارتقای کیفیت خدمات اجرایی شد، علیرغم دستاوردهایی که طی مدت سه سال از اجرای آن داشت و در سال ١٣٩۶ به دلیل کمبود بودجه و اعتبار لازم در دولت وقت عملاً متوقف گردید، موجبات نارضایتی جامعه مامایی کشور را به دلیل سلب نام ماما و برچسب مراقب سلامت و همچنین افزایش و تعدد حجم خدمات بعضا غیر مرتبط به مادر و کودک نیز فراهم نمود.
بنا بر برخی گزارش‌ها، موضوع تغییر عنوان مامای فارغ تحصیل به عنوان مراقب سلامت و عدم شفافیت در شرح وظایف مامایی، منجر به خروج تعدادی از ماماهای کشور از طرح تحول سلامت به اشکال گوناگون اعم از بازنشستگی پیش از موعد ماماها و… گردید. تغییر عنوان ماما به مراقب سلامت، علاوه بر نارضایتی ماماها، رضایت ناکافی مادران و زنان را نیز در آن سال‌ها به وجود آورد.
موضوع تغییر عنوان ماما آنقدر چالش برانگیز شد که نهایتاً سیاست‌گذاران تصمیم گرفتند با بازنگری تشکیلات دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور، عناوین پست‌های سازمانی موجود در تشکیلات حوزه بهداشت تحت عنوان ماما را حذف نموده و عنوان مراقب سلامت را جایگزین نمایند.
تغییر عنوان ماما به مراقب سلامت، دستیار اتفاقی بود که از سال ١٣٩٠ کلید آن‌زده شده و در طرح پزشک خانواده فارس و مازندران عملیاتی شده بود. این موضوع علیرغم نارضایتی ماماهای کشور آنچنان ادامه یافت که حالا به طرح سلامت خانواده تسری پیدا کرده و ماماها در این طرح نیز تحت عنوان مراقب سلامت ماما دیده شده‌اند که این امر، کماکان پس از گذشت ١٠ سال محل مناقشه ماماها و وزارت بهداشت است.
حالا کم و بیش شنیده‌ها حاکی از آن است که همکاران ماما این روزها حال رشته مامایی و فارغ تحصیلانش را به جهت نگرانی نسبت به آینده شغلی مناسب، تضعیف جایگاه مامایی با انحلال دفتر مشاور وزیر در امور مامایی وزارت بهداشت به عنوان بالاترین مرکز و مرجع پاسخگویی مسائل مامایی و… خوب نمی‌دانند.
نوشتن این یادداشت نه از باب انتقاد که از جهت اطلاع‌رسانی مشکلات همکاران ماما و چاره جویی با پیشنهادهای اجرایی و سازنده است. سیاست‌گذارانی که با همت خود این رشته را در ایران عزیز پدید آورده‌اند اکنون نیز می‌توانند برای آلام و مشکلات موجود، پیش از آنکه رسالت این رشته و فارغ التحصیلانش آسیب بیشتری ببیند، تدبیری بیندیشند.
در هر حال اگر حرفه مامایی حمایت شود با حداقل هزینه، ماماها می‌توانند در بسیاری از حوزه‌های بهداشتی، درمانی و سیاست‌گذاری کمک‌کننده باشند. آن‌ها قطعاً می‌توانند در فرزندآوری که قانون مجلس شورای اسلامی(جوانی جمعیت و حمایت از خانواده) و یکی از سیاست‌های مهم نظام است نقش بسیار پررنگی داشته باشند. حمایت و توسعه خدمات مامایی و به کارگیری ماماها در جایگاه واقعی خدمات در نظام سلامت، قطعاً در اجرای سیاست‌های فرزندآوری مؤثر بوده و منتج به افزایش سطح آگاهی جامعه و فرزندآوری با حفظ سلامت مادر و نوزاد خواهد شد. همچنین در حیطه توانمندسازی مخصوصاً توانمندسازی زنان که جزء اهداف هزاره است و تمام کشورها در این جهت حرکت می‌کنند، می‌توانند نقش بسیار مهمی داشته باشند. به عبارتی تأثیر گذارترین کسانی که می‌توانند در جهت توانمندسازی زنان نقش داشته باشند ماماها هستند و به صورت تخصصی می‌توانند این کار را انجام دهند.
چنانچه ماماها در حوزه بهداشتی در طرح‌های پزشک خانواده به خوبی در جایگاه واقعی به کارگیری شوند، سیستم ارجاع به سطوح تخصصی و بالاتر نیز به شیوه بهتری اجرا می‌شود و شاهد بهبود شاخص‌های سلامت مادران و کودکان در سطح ملی خواهیم بود.
به نظر می‌رسد پیگیری‌های زیر، جهت برطرف شدن مشکلات این رشته مهم و حساس در این بحبوحه کاهش شیب جمعیتی کشور لازم و ضروری است:
تثبیت جایگاه مامایی و ایجاد نظام ساختاری منسجم و با ثبات در رأس وزارت بهداشت که با تغییر افراد و رویکرد دولت‌ها دستخوش تغییرات جدی نشود.
تثبیت عنوان ماما به فارغ تحصیلان این رشته در کلیه واحدهای ارائه خدمت مطابق کوریکولوم آموزشی.
استفاده از فارغ تحصیلان این رشته در سمت‌های مدیریتی و اتاق‌های سیاست‌گذاری مرتبط با این رشته مهم بالینی خصوصاً طرح‌های ملی پزشکی خانواده شهر و روستا.
تسریع و تسهیل در رفع نگرانی امنیت شغلی ماماهای کشور خصوصاً ماماهای شاغل در طرح‌های پزشک خانواده شهر و روستا و بیمارستان‌ها و سایر مراکز درمانی اعم از دولتی، خصوصی و خیریه.
شفاف نمودن شرح وظایف ماما در بسته‌های خدماتی، انجام نسخه‌نویسی الکترونیک در واحدهای دولتی و ارجاع.
ایجاد انگیزه مالی با ترمیم دریافتی ماماهای کشور شاغل در کلیه مراکز خدماتی بهداشتی، درمانی و...
واقعی نمودن تعرفه خدمات مامایی وهمکاری سازمان‌های بیمه‌گر با ماماها.
به کارگیری فارغ تحصیلان مامایی در جایگاه‌های شغلی مرتبط با خدمات مامایی، استفاده از خدمات تخصصی و مراقبتی ماماها در طرح‌های اجرایی پزشک خانواده به عنوان یکی از اعضا اصلی تیم سلامت.
لحاظ سختی کار برای ماماهای شاغل در مراکز و واحدهای خدماتی کشور با توجه به استرس‌زا بودن این شغل حساس.
استفاده بیشتر ازماماهای بخش خصوصی جهت کاهش بار کاری ماماهای شاغل در بخش دولتی.
افزایش کیفی و کمی دانش مامایی و توجه ویژه به آموزش‌های ضمن خدمت با برگزاری دوره‌های آموزشی و بازآموزی.
برنامه‌ریزی جهت پیگیری امور ماماهای شاغل در حوزه‌های بهداشت، درمان، مشاوره، آموزش و...
توسعة کادر مامایی کشور مطابق نیازهای موجود جامعه و قوانین بالادستی.