در این مطلب به یکی از دردناک‌ترین سردردهای اولیه، یعنی سردرد خوشه‌ای یا کلاستر (Cluster Headache) می‌پردازیم و می‌بیینیم که سردرد کلاستر چیست و چه علائمی دارد. هدف این مقاله، کمک به تشخیص سر درد کلاستر در افرادی است که ممکن است مدت‌ها از این سردرد رنج ببرند، ولی سردردشان بدون تشخیص باقی‌مانده است.
سردرد کلاستر چیست؟
سردرد کلاستر یا خوشه‌ای، یک سردرد شدید و یک‌طرفه است که داخل یا اطراف یک چشم، ناحیه گیجگاهی یک طرف سر یا به صورت درد در همه نقاط ذکر شده بروز می‌نماید. البته درد ممکن است به سایر نقاط سر، صورت، گردن و شانه‌ها نیز انتشار یابد. حملات سردرد معمولاً بین پانزده دقیقه تا سه ساعت طول می‌کشند.
یک یا چند مورد از علائم زیر نیز ممکن است به همراه سردرد کلاستر دیده شوند: قرمزی و پرخونی چشم‌ها، خروج اشک از چشم‌ها، کوچک‌شدن سایز مردمک چشم، ورم یا حالت افتادگی پلک‌ها، تعریق در ناحیه پیشانی، صورت و گرفتگی یا آبریزش بینی (بیشتر این علائم یک‌طرفه هستند).
بیشتر افراد مبتلا به حمله سردرد کلاستر، بر خلاف انواع دیگر سردرد نه تنها تمایل به استراحت ندارند، بلکه بی‌قرار هستند و تمایل به قدم‌زدن و تغییر وضعیت خود دارند. سردرد معمولاً در نیمه‌شب شروع شده و فرد را از خواب بیدار می‌کند.
سر درد کلاستر معمولاً به عنوان شدیدترین نوع سردرد توصیف شده و افراد مبتلا، آن را با عباراتی نظیر احساس خنجر زدن، ورود میله داغ به داخل چشم و درد شدید همراه سوزش، بیان می‌کنند. این نوع سردرد ممکن است به صورت دوره‌ای یا دائم بروز نماید.
نکات مهم درباره سردرد کلاستر
نسبت مردان به زنان مبتلا به سردرد cluster، سه به یک می‌باشد. این سردرد معمولاً در مردان 40-20 ساله دیده می‌شود. شیوع این نوع سردرد در جامعه در حدود چهار نفر در هر هزار نفر است که از جهت آماری مشابه بیماری‌هایی نظیر پارکینسون و ام اس (multiple sclerosis) است.
این نوع سردرد در افرادی که به میزان زیاد سیگار می‌کشند، بیشتر دیده شده است. مصرف زیاد الکل نیز می‌تواند شروع‌کننده حملات سر درد کلاستر باشد.
افرادی که این بیماری در آنها تشخیص داده می‌شود، باید مصرف الکل و کشیدن سیگار را ترک نمایند. برخی مبتلایان با استنشاق عطر و بوهای خاص یا مصرف داروهای گروه نیتروگلیسرین دچار این حملات می‌شوند. تفاوت عمده این سردرد با میگرن در این است که افراد مبتلا به این سردرد بی‌قرار بوده و تمایل به نشستن و درازکشیدن ندارند. همچنین دوره حملات سردرد کلاستر معمولاً بیشتر از سه ساعت طول نمی‌کشد، در حالی که میگرن معمولاً بیش از چهار ساعت و گاهی تا چند روز به طول می‌انجامد.
علت ایجاد این سردرد هنوز ناشناخته است.
خصوصیات سردرد cluster
به طور کلی برای افتراق سردرد cluster از سایر انواع سردرد، چند ویژگی خاص وجود دارد که به این امر کمک می‌کند. مهم‌ترین خصوصیات سردرد خوشه‌ای عبارتند از:
- سرعت: سردردهای خوشه‌ای معمولاً در عرض 5 یا 10 دقیقه به حداکثر شدت می‌رسند.
- درد: تقریباً همیشه در یک طرف سر شما قرار دارد، و در طول یک دوره، زمانی که حملات روزانه ایجاد می‌شود، در همان سمت باقی می‌ماند. (زمانی که یک دوره سردرد جدید شروع می‌شود، ممکن است به سمت مخالف، تغییر کند، اما نادر است.) دردِ سردرد خوشه ای ممکن است ضربان‌دار یا ثابت باشد که در پشت یا اطراف یک چشم احساس می‌شود. ممکن است به پیشانی، شقیقه، بینی، گونه یا لثه بالایی سمتی که درد می‌کند، انتشار داشته باشد.
- مدت زمان کوتاه: سردردهای خوشه‌ای، معمولاً فقط 30 تا 90 دقیقه طول می‌کشند، اما می‌توانند از 15 دقیقه یا 3 ساعت نیز به طول بی‌انجامند. اغلب یک تا سه مورد از این سردردها در روز ایجاد خواهد شد، اما در برخی افراد تا هشت بار در روز و در برخی دیگر یک روز درمیان ایجاد می‌شوند.
- قابلیت پیش بینی: به نظر می‌رسد، منشأ سردرد خوشه‌ای با ریتم ۲۴ ساعته بدن مرتبط باشد. حتی گاهی به قدری منظم و معمولاً در هر روز در ساعت مشخصی اتفاق می‌افتند که به آنها “سردردهای ساعت زنگ‌دار” نیز گفته می‌شود. حتی ممکن است یک یا دو ساعت بعد از رفتن به رختخواب، شما را بیدار کنند. حملات شبانه می‌تواند شدیدتر از حملات روز باشد.
- تناوب: اکثر مردم به مدت 2 هفته تا 3 ماه دچار سردرد روزانه می‌شوند. در بین این دوره‌ها، حداقل به مدت 2 هفته بدون درد خواهند بود.
-
تفاوت میگرن و سر درد کلاستر
هر دو نوع سردرد باعث ایجاد سردرد شدید می‌شوند. اما منشأ سردرد خوشه ای و میگرن و محل احساس درد در آنها متفاوت است. سردردهای میگرنی به آرامی شروع می‌شوند و می‌توانند از چند ساعت تا چند روز ادامه داشته باشند. ممکن است تا یک روز قبل از شروع درد علائم هشداردهنده‌ای مانند هوس‌خوردن برخی غذاها یا تغییر در خلق‌وخوی ایجاد شود. همچنین ممکن است، هاله‌ها را درست قبل از شروع میگرن ببینید.
سردرد ناشی از میگرن تپنده است و ممکن است میگرن را در هر دو طرف، فقط در یک طرف یا در امتداد پیشانی خود احساس کنید. میگرن با حرکت سر و تغییر وضعیت بدن بدتر می‌شود؛ همچنین مهم‌ترین علائم میگرن که از سردرد خوشه‌ای تمایز دارند، عبارتند از:
- تهوع و استفراغ
- حساسیت به نور، صدا و بو
- دیدن لکه‌های رنگی، خطوط، نورهای چشمک‌زن، یا جرقه‌ها که آئورا نامیده می‌شوند.
- بی‌حسی یا گزگز
- ضعف
- مشکل در صحبت‌کردن یا شنوایی
همچنین سردرد خوشه‌ای و میگرنی در عوامل شروع‌کننده نیز تفاوت‌هایی دارند.
تشخیص سردرد cluster
اگرچه این نوع سردرد در بسیاری از مبتلایان برای مدت طولانی و گاه تا پایان عمر تشخیص داده نشده باقی می‌ماند، با این حال نباید هر سردرد دوره‌ای شدید را سردرد کلاستر قلمداد کرد و برای تشخیص قطعی آن باید به کلینیک سردرد و یا پزشک متخصص نورولوژی مراجعه نمود.
پزشک علاوه برگرفتن شرح حال بسیار دقیق به همراه جزئیات و معاینه کامل، ممکن است درخواست سی‌تی‌اسکن یا ام آر آی مغزی نیز نماید. این درخواست بیشتر برای رد دلایل دیگر ایجاد سردرد از جمله تومور یا آنوریسم مغزی می‌باشد.
پیشگیری و درمان سردرد cluster
برخی درمان‌های پیشگیرانه ممکن است در زمان شروع حمله سردرد و با هدف جلوگیری از شدت گرفتن آن استفاده شود. داروهایی از خانواده Calcium Channel Blockers، کورتون‌ها (Corticosteroids) و یا لیتیوم ممکن است به این منظور به کار روند.
برای درمان معمولاً از اکسیژن خالص و صددرصد با حجم زیاد برای تنفس استفاده می‌گردد، که نتایج خوبی دارد و روشی کم‌عارضه و ارزان به شمار می‌آید. سایر داروهای رایج سردرد که در درمان میگرن هم به کار می‌روند، ممکن است برای درمان به کار روند.
سر درد کلاستر معمولاً به مسکن‌های معمولی پاسخ نمی‌دهد، از این رو توصیه می‌شود که برای تشخیص قطعی و درمان به پزشک مراجعه شود.
باید توجه داشت که افراد مبتلا به این سردرد، علاوه بر درمان دارویی نیاز به تغییر در سبک زندگی و حمایت‌های جانبی در خانواده و محل کار خویش دارند. از این رو اگر شما یا اطرافیانتان علائم این سردرد را دارید، شایسته است که به پزشک متخصص نورولوژی مراجعه نموده و از راهکارهای لازم درمانی و حمایتی بهره‌مند شوید.