به گزارش 'گروه اجتماعی خبرگزای سلامت به نقل از ایکنا با امضای قرارداد حج ۱۴۰۲ بین ایران و عربستان، همه بخش‌های اجرایی حج تمتع کشورمان در حال برنامه‌ریزی مقدمات حضور زائران ایرانی در حج هستند.
یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که باید از مدت‌ها قبل از آغاز عملیات حج، برنامه‌ریزی برای حضور زائران ایرانی را با دقت و هوشمندی انجام دهد، بخش پزشکی حج و زیارت است. هر زائر حج تمتع باید استطاعت جسمانی برای انجام مناسک حج را داشته باشد و در صورتی که این استطاعت احراز نشود، حج از او ساقط می‌شود. بنابراین یکی از اقدامات مهم مرکز پزشکی حج و زیارت، بررسی استطاعت جسمانی تمام زائران اعزامی است. همچنین طی حضور زائران ایرانی در عربستان پزشکان این مرکز در کنار زائران هستند و خدمات درمانی و مراقبتی را به آنها ارائه می‌کنند، اما معاینات زائران و انتخاب پزشکان اعزامی چگونه انجام می‌شود و چرا علی‌رغم اینکه هزینه خدمات پزشکی به عربستان پرداخت می‌شود، کادر درمان ایرانی به عربستان اعزام می‌شوند؟
سیدعلی مرعشی، رئیس مرکز پزشکی حج و زیارت جمعیت هلال احمر، در گفت‌وگو با ایکنا به سؤال‌های مطرح‌شده در این خصوص پاسخ داد.
در حوزه پزشکی چه اقداماتی برای حج ۱۴۰۲ انجام شده است؟
عملیات حج تمتع سال ۱۴۰۲ آغاز شده و پزشکان در استان‌های مختلف برای اعزام به حج انتخاب شده‌اند و معاینات مدیران کاروان‌های اعلام‌شده از سوی سازمان حج و زیارت انجام شده است و به محض اینکه سازمان حج و زیارت ثبت‌نام زائران را آغاز کند و کاروان‌های حج تمتع تشکیل شوند، پزشکان ما آمادگی دارند که معاینات را پیش از اعزام انجام دهند.
چه تعداد پزشک و کادر درمان به حج تمتع سال ۱۴۰۲ اعزام می‌شوند؟
بر اساس آنچه بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت مصوب کرده‌اند، به ازای هر ۵۰۰ زائر یک پزشک در حج حضور خواهد داشت.
آیا تعداد پزشکان اعزامی‌به حج کاهش یافته است؟
طی سال‌های گذشته تعداد کارگزاران حج کاهش یافته است. تا سال ۹۲ ما طرح پزشک کاروان را اجرا می‌کردیم و به ازای هر کاروان یک پزشک به حج اعزام می‌شد، اما آن روش به روش پزشک مجموعه تغییر کرد؛ یعنی در هر مجموعه (هتل‌های محل اسکان) که زائران حضور دارند یک پزشک مستقر می‌شود. تا سال ۹۸ نیز به ازای هر ۳۰۰ زائر یک پزشک اعزام می‌شد. دو سال هم که به دلیل کرونا حج تعطیل بود. سال ۱۴۰۱ نیز به ازای هر ۴۰۰ نفر یک پزشک داشتیم که با این کار تعدادی از کادر درمان ما کاهش یافت. قبلاً در مدینه بیمارستان برپا می‌کردیم که به دلیل حضور کوتاه زائران در این شهر این بیمارستان جمع‌آوری شد و در صورت نیاز خدمات بستری را از سیستم سعودی دریافت می‌کنیم که این امر موجب کاهش تعداد کادر درمان ما در حج شده است.
سازمان حج و زیارت به دنبال روش‌هایی است که تا حد ممکن کارگزاران حج را در قسمت‌های مختلف کاهش دهد و ظرفیت زائرانی که در صف انتظار مانده‌اند افزایش پیدا کند. به همین دلیل امسال پیرو دستور حجت‌الاسلام والمسلمین نواب، نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت، این کاهش بیشتر خواهد شد و قسمتی از کارها را که می‌توان به شکل دیگری اداره کرد و افراد را کاهش داد و یا از خدمات سعودی استفاده کرد، را برای کاهش کارگزاران انجام می‌دهیم.
چه کشورهایی مثل ایران گروه پزشکی را در کنار زائران خود به حج اعزام می‌کنند؟
همه کشورها تیم پزشکی را همراه خود دارند. حتی کشور چین که تعداد کمی زائر دارد هم تیم پزشکی در کنار زائران دارد، اما کشورهای بزرگ اسلامی‌که جمعیت انبوهی از زائران را دارند، از جمله ایران، ترکیه و اندونزی تیم پزشکی نسبتاً کاملی اعزام می‌کنند و در مکه این سه کشور بیمارستان دارند که در موسم حج برپا و بعد از حج تعطیل می‌شود.
کشورهایی که زبان آنها عربی نیست تیم کامل پزشکی را اعزام می‌کنند؟ یعنی تفاوت زبان زائر دلیل اصلی اعزام گروه پزشکی است؟
صد درصد بلد نبودن زبان عربی در این مسئله نقش دارد. حتی کشورهای عرب زبان مثل مصر و عراق که زائر زیادی دارند، کادر پزشکی همراه آنهاست، اما تقریباً هیچ کشوری به اندازه ما برای رفاه حال زائران امکانات پزشکی فراهم نمی‌کند.
هزینه خدمات پزشکی جزو هزینه‌هایی نیست که به عربستان پرداخت می‌شود؟
اجرت خدمات مختلف از سوی عربستان برای ارائه خدمات گرفته می‌شود، اما علی‌رغم پرداخت هزینه‌های مختلف از جمله هزینه پزشکی به عربستان، تجربه همه کشورها این است که خدمات سرپایی را خودشان به زائرانشان ارائه کنند. به خصوص اینکه به دلیل کثرت زائران کشورهای مختلف و محدود بودن خدمات درمانی سرپایی در مکه، مدینه و مشاعر بهتر است که خودشان این خدمات را به زائرانشان ارائه کنند.
در مورد خدمات بستری و یا خدمات بستری فوق تخصصی طبیعی است که همه کشورها خدمات را از عربستان می‌گیرند. عربستان خدمات مناسبی را در بخش بستری، تخصصی، اعمال جراحی و حتی فوق تخصصی ارائه می‌کند. این خدمات به بهترین شکل ممکن تا پایان ایام تشریق و بازگشت از منا انجام می‌شود، اما پس از این پایان مناسک حج، این خدمات دستخوش تغییرات می‌شود و به نوعی از نظر عربستانی‌ها حج تمام شده است و بعد از این زمان گرفتن خدمات از بیمارستان‌های سعودی به شکل دیگری ارائه می‌شود. به همین دلیل ترجیح دادیم که بتوانیم خودمان خدمات را ارائه کنیم و حافظ سلامت حجاجمان باشیم.
البته بعد از عملیات تشریق، که بازگشت زائران به مکه شروع می‌شود، قسمت عمده کار به شکل متفاوتی آغاز خواهد شد و زائران با ریسک بالا و بیمار را پس از اینکه در اسرع وقت اعمالشان را انجام دادند(وقوف اضطراری) به داخل کشور منتقل می‌کنیم تا از خدمات بستری استفاده کنند.
عربستان خدمات ارائه شده در حج را ارتقا داده است. آیا این تغییرات در حوزه خدمات پزشکی نیز رخ داده است و در اکسپوی ۲۰۲۳ جده شرکت‌های خدمات پزشکی نیز حضور داشتند؟
عربستان کیفیت حج و امکانات را افزایش می‌دهد. چشم‌انداز آنها برای سال ۲۰۳۰ افزایش تعداد زائر به شکل قابل توجهی است. این تغییرات را در حج ۱۴۰۱ از نظر کیفیت چادرهای عرفات، سرمایش و خدمات میدانی شاهد بودیم و طبیعی است که برای توازن این پیشرفت در حوزه بهداشت و درمان نیز اقداماتی را انجام دهد. در نمایشگاه جده نمایندگان همه کشورهایی که برای بستن قراردادهای حج رفته بودند، حضور داشتند و توضیحات مختلفی در خصوص حج آتی، چشم‌انداز آینده و شرکت‌های مختلفی که در حج ارائه خدمات دارند، ارائه شد.
در حج آینده در حوزه پزشکی تحول خاصی رخ خواهد داد؟
خیر، چیز جدیدی نسبت به سال ۱۴۰۱ ارائه نمی‌شود.
چه آسیب‌هایی در حج ۱۴۰۱ وجود داشت و با توجه به اینکه همچنان کرونا شایع است، چطور باید زائران به حج اعزام شوند تا کمترین احتمال آسیب به آنها وجود داشته باشد؟
حج سال جاری حج ویژه‌ای بود؛ دو سال بود که کرونا در جهان شایع شده بود و بعد از دو سال، حج برگزار می‌شد و عربستان نیز محدودیت سنی ۶۵ سال و نداشتن بیماری را برای حج اعلام کرده بود. به همین دلیل زائران از درصد سلامتی بالایی برخوردار بودند و همین مسئله عوارض بیماری‌ها را کمتر می‌کرد. به همین دلیل مرگ‌ومیر زائرانمان بسیار کم بود و ابتلا به بیماری شدیدی نداشتیم. از سوی دیگر چون نمی‌دانستیم بعد از دو سال چه شرایطی حاکم خواهد بود، تیم پزشکی را با وسواس شدیدی انتخاب کردیم و هیچ یک از اعضای تیم پزشکی اعمال حج را به جا نیاورد و تیم متشکل از پزشکان باسابقه بود.
امسال اولین سالی است که هیچ یک از پزشکان حج به جای نیاوردند؟
بله؛ همیشه ۱۰ درصد از تیم، حج به جای می‌آورند که شامل نیروهای جدید هستند. این نیروها هر ساله برای نیروسازی و کادرسازی در کنار نیروهای باتجربه به حج اعزام می‌شوند. در سال ۱۴۰۱ نیروی جدید نداشتیم و تمام کادر از نیروهای باتجربه سال‌های قبل بودند.
حج آینده چگونه خواهد بود؟
در حج آینده محدودیت سنی برای اعزام زائر نداریم و زائرانی که سال ۹۹ ثبت‌نام و پول اعزام را واریز کرده بودند، اما بیشتر از ۶۵ سال سن و یا بیماری زمینه‌ای دارند، در سال آینده به حج مشرف خواهند شد. بنابراین شرایط تیم پزشکی و کادر درمان ما متفاوت از حج امسال خواهد بود تا بتوانیم از زائرانی که سن بالاتر و بیماری زمینه‌ای بیشتری دارند به خوبی مراقبت کنند.
این مسئله در انتخاب داروهایی که به حج می‌برید نیز تأثیر می‌گذارد؟
بله، فارماکوپه دارویی سال ۱۴۰۱ را مجدداً مرور و برای سال آینده تغییراتی را اعمال کرده‌ایم.
همه داروها را از ایران می‌برید یا از عربستان خریداری خواهید کرد؟
ما از شرکت‌های دارویی عربستان قبل از ایام حج قیمت داروها را گرفتیم؛ بررسی‌های کارشناسی نشان داد که در مورد سرم با توجه به اینکه در داخل کشور هم کمبود داشتیم، نیاز نیست سرم را از ایران ببریم، چراکه برای انتقال دارو نیز باید هزینه کنیم و این هزینه وقتی که سرشکن شود سرانه پرداخت زائر را بیشتر می‌کند. با مقایسه قیمت‌ها مشخص شد که خرید سرم و شربت‌های مختلف در عربستان از نظر قیمتی به نفع ماست. برای حج آینده نیز با شرکت‌های دارویی سعودی مذاکره کردیم و قیمت خرید سرم و دارو از عربستان به صرفه تر از خرید این اقلام از ایران است، اما بقیه داروها را از ایران می‌بریم.
آیا عربستان رسماً به کشورها اعلام کرده که زائران باید واکسن آنفولانزای فصلی را قبل از موسم حج تزریق کنند؟
خیر، هنوز رسماً اعلام نشده است. چیزی که طی سال‌های گذشته همیشه به قوت خود باقی بوده و پای ثابت واکسیناسیون حجاج محسوب می‌شود واکسن مننژیت است و هر سال عربستان سعودی لزوم تزریق واکسن مننژیت را اعلام می‌کند. حرف جدیدی درباره واکسن جدید به مسئولان سازمان حج و زیارت، که برای امضای قرارداد حج به عربستان رفته بودند، اعلام نشده است، ولی اگر اعلام کنند برای تأمین و تزریق واکسن آنفولانزای فصلی مشکلی وجود ندارد.
آیا آئین‌نامه‌های مرکز پزشکی برای حج آینده تغییر خواهد یافت؟
بله، در قسمت معاینات آئین‌نامه‌ها بازنگری و در برخی قسمت‌ها تغییراتی اعمال شده است.
هر ساله به طور متوسط استطاعت جسمانی چه تعداد از زائران تأیید نمی‌شود؟
درصد رد استطاعت جسمانی زائران حج تمتع بسیار پایین است. مثلاً در سال ۹۸ در بین ۸۵ هزار زائر حدوداً ۱۸۰ نفر استطاعت جسمانی نداشتند که دستورالعمل موارد این مسئله کاملاً مشخص شده است. عمل جراحی قلب که کمتر از سه ماه از انجام آن گذشته باشد، سرطان‌های پیشرفته، زنان باردار، بیماری قلبی ریوی پیشرفته، سرطان کنترل نشده و بیماری اعصاب و روان پیشرفته بیماری‌هایی هستند که استطاعت را از بین می‌برند، اما برای اینکه حقی از زائر تضییع نشود، کمیسیون‌هایی را داریم که نظر پزشک معالج را بررسی می‌کنند و در صورتی که فرد بتواند اعمال حج را انجام دهد، استطاعت او تأیید می‌شود، اما با شرایط ویژه به حج اعزام خواهد شد و در حج مراقبت‌های ویژه‌ای برای او انجام می‌شود.
آیا برنامه‌ای برای آمادگی جسمانی زائران قبل از اعزام دارید؟
بله، بعد از اینکه استطاعت جسمانی ثبت‌نام‌کنندگان در حج از سوی پزشک تأیید شد و آنها به صورت رسمی در کاروان‌ها ثبت‌نام کردند، جلسات متعدد آموزشی برای زائران برگزار می‌شود و روحانیون کاروان‌ها احکام و اسرار اعمال حج و نیز مدیران کاروان‌ها مباحث اجرایی را بیان می‌کنند و پزشکان ما مباحث پزشکی را تشریح خواهند کرد و اقداماتی را که قبل از حج باید انجام شود توضیح می‌دهند. ما در فضای مجازی نیز فعال هستیم و زائران را با پیام‌های مختلف آگاه می‌کنیم. بسیاری از زائران آمادگی پیاده‌روی‌های سنگین را ندارند و با شرایط، آب‌وهوا و تغذیه جدید روبه‌رو می‌شوند که اطلاعات لازم در این زمینه‌ها مدام به آنها ارائه می‌شود.
در خصوص تغذیه حجاج نیز اعمال نظر می‌کنید؟
بله، برنامه تغذیه‌ای حج با نظر کارشناسان تغذیه و دستگاه اجرایی برای صبحانه، ناهار، شام، ایام تشریق، مدینه و مکه ارائه می‌شود. در معاینات نیز معلوم می‌شود که چند درصد زائران دیابت و چند درصد فشار خون یا بیماری‌های همراه دارند و این مسئله در برنامه‌های تغذیه‌ای ایام سفر لحاظ می‌شود و به تعداد زائر با رژیم غذایی خاص، غذای مناسب تهیه می‌شود که امیدواریم با رعایت نکات بهداشتی و همراه داشتن داروهای مصرفی به اندازه کافی از سوی زائران و نیز توجه به توصیه‌های کادر پزشکی، که در هتل‌های محل استقرار زائران حضور دارند، زائران در حین سلامتی، حجی مقبول داشته باشند.
گفت‌وگو از زهرا ایرجی