قلب حیاتی‌ترین عضو بدن است و بر اساس آمارهای مختلف بین ۲۰ تا ۲۵ درصد آمار مرگ و میر در سراسر جهان به بیماری‌های قلبی و عوارض ناشی از آن اختصاص دارد. البته مشکلات قلبی همیشه نیازمند عمل جراحی نیستند و در بسیاری از موارد با اصلاح الگوی زندگی، مصرف داروها و انجام روش‌های درمانی غیرجراحی برطرف می‌شوند.
با این حال در بسیاری از موارد و هنگامی که بیماری‌های قلبی به عوارض و نارسایی‌هایی خطرناک و اورژانسی منجر شود، انجام جراحی ضروری به نظر می‌رسد.
یکی از قدیمی‌ترین و رایج‌ترین این روش‌ها، عمل جراحی قلب باز است که در درمان بسیاری موارد فوریت پزشکی (مانند سکته، انسداد عروق و…)، نارسایی‌های ژنتیکی قلب و مشکلات دریچه‌ای قلب به کار گرفته می‌شود.
عمل قلب باز چیست و چه تفاوتی با جراحی قلب بسته دارد؟
جراحی قلب باز یکی از روش‌های سنتی، تهاجمی و سریع برای کنترل و درمان انواع عارضه‌های جدی قلبی است. عبارت عمل قلب باز در حقیقت مجموعه‌ای از اعمال جراحی مختلف قلب را در بر می‌گیرد که بر اساس روش اجرای جراحی نام‌گذاری شده‌اند.
در واقع عمل قلب باز به هر جراحی قلبی گفته می‌شود که برای انجام آن، باید قفسه سینه بیمار حین جراحی باز باشد. این تعریف در برابر عمل قلب بسته قرار می‌گیرد که به مجموعه روش‌هایی کمتر تهاجمی گفته می‌شود. در این روش‌ها، نیازی به باز کردن قفسه سینه نیست.
روش‌هایی مانند بالن و استنت‌گذاری برای باز کردن عروق قلب (آنژیوپلاستی) یا جراحی با ایجاد برش‌های کوچک در کنار محدوده قلب و استفاده از ربات‌های جراح برای انجام عمل در زیر سطح پوست، از جمله این موارد هستند.
عمل قلب باز چگونه انجام می‌شود؟
عمل قلب باز از ابتدای قرن بیستم میلادی ابداع و به کار گرفته شده و در ادامه با پیشرفت تکنولوژی، مراحل دیگری چون بای‌پس (Bypass) نیز به این روش افزوده شدند تا به شکل کنونی در آمده است. البته در بسیاری موارد نیز انجام عمل قلب باز بدون انجام بای‌پس و روی قلب در حال تپیدن انجام می‌گیرد.
در عمل قلب باز، جراح با ایجاد برش‌هایی در سینه، می‌تواند دسترسی وسیع‌تری به قلب داشته باشد و مجموعه‌ای از اقدامات برای درمان مشکلات مختلف قلبی را به کار ببندد. اقداماتی چون ترمیم و بازسازی عروق، برطرف کردن تنگی و گرفتگی داخل رگ‌ها، جایگزینی و پیوند عروق جدید، سوزاندن محل‌های خون‌ریزی داخل قلب، ترمیم و اصلاح مشکلات دریچه‌های قلب و… از موارد قابل درمان به روش عمل قلب باز هستند.
این روش که به‌عنوان تهاجمی‌ترین روش جراحی قلب شناخته می‌شود، معمولا به بیمارانی توصیه می‌شود که تحمل پشت سر گذاشتن عمل جراحی سنگین و طولانی مدت، خون‌ریزی ناشی از جراحی و عوارض دوران نقاهت را داشته باشند.
عمل قلب باز معمولا برای مداوای جدی‌ترین بیماری‌های قلبی استفاده می‌شود و در صورتی که داروها و روش‌های مراقبت پزشکی، روش‌های کمتر تهاجمی جراحی و… نتوانند کمکی به حل مشکل کنند، انجام آن اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.
جراحی قلب باز برای درمان کدام بیماری‌ها و نارسایی‌های قلبی به‌کار می‌رود؟
از ابتدای پیدایش و پیشرفت جراحی قلب باز، تا کنون انواع متعددی از جراحی‌های درمان نارسایی‌های مختلف قلبی با روش باز انجام می‌شود که مهم‌ترین و رایج‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- جراحی بای‌پس سرخرگ کرونری (CABG): رایج‌ترین نوع جراحی قلب که در ایران به نام عمل بای‌پس قلب یا حتی با عنوان عمومی «عمل قلب باز» شناخته می‌شود. این جراحی برای درمان کاهش و اختلال در خون‌رسانی به سرخرگ‌های قلب (ایسکمی) به کار می‌رود که معمولا به علت تنگی یا گرفتگی عروق به‌وجود می‌آید.
- جراحی بازسازی یا ترمیم ناهنجاری‌های دریچه‌های قلب و دیگر عوارضی که معمولا به دلایل مادرزادی یا ژنتیکی ایجاد می‌شوند.
- عمل جراحی برای قراردادن دستگاه ضربان‌ساز مصنوعی قلب (Pacemaker) یا دفیبریلاتور قلبی (ICD) برای درمان آریتمی یا اختلال در ریتم ضربان قلب
- عمل جراحی ماز (maze) یا هزارتو. (این روش برای درمان فیبریلاسیون دهلیزی -یکی از انواع شایع آریتمی قلبی- استفاده می‌شود)
- جراحی اصلاح و ترمیم آنوریسم (بزرگ‌شدن یا باد کردن دیواره سرخرگ)
- عمل جراحی پیوند قلب
- عمل جراحی برای قرار دادن و اتصال دستگاه کمک بطنی (VAD) و یا قرار دادن قلب تماما مصنوعی (TAH)
بای‌پس قلبی-ریوی چیست و چه نقشی در عمل قلب باز دارد؟
انواع عمل قلب باز، معمولا به دو شکل کلی on-pump یا off-pump انجام می‌شوند. این جراحی‌ها یا با استفاده از دستگاه پمپ شبیه‌ساز قلبی-ریوی (بای‌پس؛ به معنی دور زدن) یا بدون این دستگاه روی قلب انجام می‌گیرند.
عمل قلب باز با استفاده از بای‌پس (Bypass) در حقیقت روش کلاسیک و بسیار رایج جراحی قلب است. این روش معمولا برای درمان بسیاری از عوارض قلبی، خصوصا در جراحی بای‌پس سرخرگ کرونری (CABG) مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش مثل تمام جراحی‌های قلب باز، جراح ابتدا با ایجاد یک برش از وسط قفسه سینه و استخوان جناغ، به صورت مستقیم به قلب دسترسی پیدا می‌کند.
در ادامه برای انجام جراحی باید کاری کنند که قلب بایستد! زیرا ادامه یافتن ضربان قلب به صورت معمول، ممکن است مانع از انجام مراحل مختلف جراحی و همچنین دسترسی به بخش‌هایی از قلب شود. از طرف دیگر ادامه یافتن ضربان قلب طی عمل حتی می‌تواند در روند دوختن، ترمیم و پیوند عروق در طول جراحی نیز، اختلال ایجاد کند.
پس در بسیاری از موارد جراحی، قلب باید از حرکت بایستد. این اتفاق تنها با عملیات بای‌پس و با کمک دستگاه شبیه‌ساز قلبی ریوی اتفاق می‌افتد. این دستگاه به نوعی جایگزین قلب و ریه می‌شود تا خون‌رسانی و اکسیژن‌رسانی به بقیه اعضای بدن خصوصا مغز به همان صورت معمول ادامه پیدا کند.
در مرحله اول از این روش، ضربان قلب با تزریق مقدار مشخصی پتاسیم، به طور موقت متوقف می‌شود. سپس دستگاه شبیه‌ساز قلبی ریوی که به بقیه سیستم گردش خون بدن متصل شده، درحالی که قلب ایستاده، گردش خون را در دیگر نقاط بدن به جز قلب، به جریان می‌اندازد.
در نهایت در پایان عمل قلب باز و پس از بستن محل جراحی، قلب با استفاده از شوک الکتریکی مجددا به کار می‌افتد. در صورت مناسب و با ثبات بودن وضعیت ضربان عادی قلب و گردش خون، بیمار از بای‌پس جدا می‌شود و گردش خون در بدن او به همان صورت طبیعی ادامه پیدا می‌کند.
دستگاه بای‌پس قلب چگونه عمل می‌کند؟
این دستگاه دارای موتورهای بسیار قوی است که به طور مداوم می‌چرخند، خون کثیف وریدی را به وسیله لوله‌های بزرگی که به سیاهرگ‌های بدن متصل شده دریافت می‌کنند و پس از طی مراحلی مجددا به بدن بازمی‌گردانند.
این خون داخل دستگاه از صفحه‌های مخصوصی به نام اکسیژناتور (اکسیژن‌ساز) عبور کرده، تصفیه و دارای اکسیژن می‌شود. در نهایت، خون تصفیه‌شده از طرف دیگر دستگاه به کمک پمپاژ مشابه عملکرد قلب، وارد سرخرگ‌های بدن شده و اکسیژن کافی را به نقاط مختلف بدن خصوصا مغز می‌رساند.
در واقع با استفاده از بای‌پس، در طول مدت انجام عمل قلب باز در حالی که قلب خاموش و از حرکت ایستاده است، دیگر اعضای بدن می‌توانند خون و اکسیژن کافی و مورد نیاز خود را دریافت کنند.
مزایا و معایب بای‌پس (Bypass) در عمل قلب باز چه هستند؟
استفاده از بای‌پس قلبی ریوی مزایا و معایبی دارد که در انتخاب روش جراحی توسط جراح موثر هستند.
مزایا
مهم‌ترین مزیت بای‌پس این نکته است که در صورت بی‌حرکت بودن قلب، جراح امکان این را دارد که عمل را با سرعت بیشتر و در مدت زمان کم‌تری انجام بدهد. علاوه بر این، در صورت عدم استفاده از بای‌پس، امکان دسترسی به رگ‌های نواحی مختلف قلب خصوصا عروق بخش زیرین و پشتی قلب ممکن نیست. در بسیاری موارد -با توجه به محل و نوع نارسایی قلبی- انجام عمل تنها در صورت استفاده از بای‌پس امکان‌پذیر خواهد بود.
به همین دلایل است که امروزه روش استفاده از دستگاه پمپ شبیه‌ساز قلبی ریوی (On-pump) در اکثر موارد، روش روتین و استاندارد عمل قلب باز، خصوصا در موارد پیچیده و نارسایی‌های گسترده به‌شمار می‌رود.
معایب
از جمله معایب بای‌پس می‌توان به نیاز مضاعف به تزریق خون جدید پس از عمل جراحی اشاره کرد. بخشی از خون بیمار در طول پروسه ورود و خروج از دستگاه اتلاف می‌شود و در این صورت، بیمار پس از جراحی نیاز به تزریق مقدار خون بیشتری نسبت به دیگر انواع جراحی خواهد داشت.
همچنین خروج و ورود مجدد خون به بدن بعد از عبور از دستگاه، می‌تواند منجر به بعضی عوارض التهابی و طول کشیدن مدت نقاهت بیمار در بخش مراقبت‌های ویژه شود.
با توجه به این عوارض، بعضی از جراحان به بیمارانی که جراحی‌های ساده‌تری نیاز دارند توصیه می‌کنند که از روش جراحی قلب باز بدون دستگاه بای‌پس (Off-pump) استفاده کنند. در این روش قلب کماکان به حرکت و ضربان خود ادامه می‌دهد و جراح با در نظر گرفتن حرکات قلب و قفسه سینه، عمل را انجام می‌دهد.
البته این روش برای درمان و مهار وضعیت‌های پیچیده‌تر یا عمل‌های بزرگ‌تری مثل تعویض دریچه قلب، پیوند قلب و… قابل استفاده نیست و این‌گونه جراحی‌ها تنها با استفاده از بای‌پس قابل انجام هستند.
عمل جراحی CABG چیست و چرا در ایران به عنوان عمل قلب باز شناخته می‌شود؟
عمل جراحی بای‌پس سرخرگ‌های کرونری (CABG) یا به طور خلاصه عمل بای‌پس قلب، رایج‌ترین نوع عمل قلب باز است و به همین علت در ایران بسیاری از افراد، عنوان عمل قلب باز را معادل این نوع مشخص از جراحی قلب باز در نظر می‌گیرند.
این جراحی در واقع با هدف رفع انواع اختلال‌ها در خون‌رسانی به عروق قلب (ایسکمی) و بهبود جریان خون در قلب انجام می‌شود. طی این عمل جراحی، مسیر فعلی خون به سمت قلب -که مسدود شده- به سمت مسیر جدیدی که با استفاده از ترمیم و پیوند عروق ایجاد می‌شود، تغییر می‌کند.
عمل بای‌پس سرخرگ کرونری (CABG) موثرترین عمل جراحی برای جلوگیری از حمله‌های قلبی (cardiac arrest) محسوب می‌شود. انجام این عمل معمولا زمانی توصیه می‌شود که دیگر گزینه‌های درمان ایسکمی مانند آنژیوپلاستی (از طریق کار گذاشتن بالون یا فنر برای باز شدن عروق و بهبود خون‌رسانی) قادر به باز کردن مسیر خون و برطرف کردن گرفتگی عروق نباشند.
در این روش، جراح پس از متوقف کردن قلب و اتصال به دستگاه شبیه‌ساز قلبی-ریوی، یک رگ خونی مناسب را از بخش دیگری از بدن (مثل قفسه سینه، پا یا بازو) برمی‌دارد و آن را به رگ‌های خونی قبل و بعد از آن بخش از مسیر جریان خون که مسدودشده، وصل می‌کند. با این کار رگ یا رگ‌های مسدودشده از جریان گردش خون خارج شده و مسیر عروقی جدید جایگزین آن می‌شود.
در نهایت نیز خون پس از به کار افتادن مجدد قلب و جدا شدن از بای‌پس، در مسیر جدید ایجاد شده به صورت طبیعی جریان پیدا می‌کند.
عمل قلب باز CABG برای چه کسانی ضروری است؟
انجام عمل CABG معمولا به سه گروه از بیماران توصیه می‌شود:
- بیمارانی که گرفتگی یا مسدود شدن رگ‌های قلب آن‌ها پیش از این در آنژیوگرافی (تصویربرداری پزشکی از عروق قلب) مشخص شده است و میزان آن در حد خطرناک برآورد می‌شود
- بیمارانی که سابقه حمله‌های قلبی دارند و در اثر عوارض حمله قلبی دچار مسدودشدن رگ توسط لخته‌های خونی یا پلاک‌های عروقی شده‌اند
- بیماران مبتلا به بیماری انسدادی سرخرگ‌های کرونری یا بیماری ایسکمیک قلب (CAD) که یکی از شایع‌ترین بیماری‌های قلبی در سراسر دنیا به شمار می‌رود و بیشتر در جوامع توسعه‌یافته و گروه‌های سنی میانسال و پیر، بروز پیدا می‌کند. در این بیماری سرخرگ کرونر به تدریج تنگ و منقبض می‌شود و در نتیجه عضلات قلب از اکسیژن کافی برخوردار نمی‌شوند (این عارضه در حالت‌های شدید و خطرناک می‌تواند به ایجاد لخته‌های خونی و سکته قلبی منجر شود)
قبل از جراحی قلب باز چه اتفاقی می‌افتد؟
قبل از انجام جراحی قلب باز باید انتظار مراحل زیر را داشته باشید:
- تصویربرداری اشعه ایکس از قفسه سینه، الکتروکاردیوگرام (EKG) یا آزمایش‌های دیگر برای کمک به جراح و برنامه‌ریزی روش جراحی
- تراشیدن موهای سینه و ناحیه مورد نظر برای برداشتن رگ کمکی
- ضدعفونی کردن ناحیه جراحی با صابون ضد میکروبی (آنتی باکتریال)
- ایجاد یک خط وریدی (IV) در بازوی شما برای تامین مایعات و داروها
عمل قلب باز، بیهوشی طولانی‌مدت و ریسک‌های احتمالی آن
همه انواع عمل جراحی قلب باز، تنها در صورت بیهوشی کامل بیمار قابل انجام هستند و برای انجام این عمل‌ها نمی‌توان از روش‌های بی‌حسی استفاده کرد.
انجام بیهوشی عمل قلب و حفظ آن در حین جراحی، برعهده پزشکان فوق تخصص بیهوشی قلب است که باید دوره‌های لازم ویژه بیماران قلبی و روش‌های بیهوشی آن‌ها را گذارنده باشند.
بیهوشی عمل قلب باز معمولا بین ۴ تا ۶ ساعت طول می‌کشد. در نتیجه، بیمار حتما باید پیش از آغاز عمل قلب باز توسط پزشک فوق‌تخصص بیهوشی قلب معاینه و ویزیت شود و پرونده پزشکی او برای احتمال وجود سایر بیماری‌ها و زمینه‌های ایجاد خطر (در صورت بیهوشی طولانی) مورد بررسی دقیق قرار بگیرد.
شناسایی عوامل احتمالی خطرناک در هنگام بیهوشی، می‌تواند به کاهش ریسک انجام عمل‌های قلب باز و کوتاه‌تر شدن دوران بستری و نقاهت بیماران کمک کند.
در صورتی که پزشکان پیش از انجام عمل به این تشخیص برسند که بیمار به دلیل هر نوع عامل خطرناک زمینه‌ای (عوامل متعددی چون ضعف عمومی، کهولت سن، مشکلات ایمنی، مشکل انعقاد خون، کم‌خونی، دیابت، بیماری‌ها و اختلالات ژنتیکی قلب و…) قادر به پذیرش ریسک عمل قلب باز و تحمل بیهوشی طولانی‌مدت نیست، انجام این عمل را توصیه نمی‌کنند.
در صورت لزوم انجام عمل قلب برای این بیماران، دیگر راه‌های جراحی کمتر تهاجمی با مدت بیهوشی کوتاه‌تر یا بدون بیهوشی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
خطرات و عوارض جراحی قلب باز چه هستند؟
عمل قلب باز یک جراحی سنگین است که در صورت داشتن مشکلات سلامتی مانند دیابت یا چاقی، خطر عوارض آن بیشتر می‌شود. همچنین بیماری‌های ریوی مانند بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) نیز این خطرات را افزایش می‌دهد.
بعضی از عوارض بعد از عمل جراحی قلب باز طبیعی هستند. این عوارض ممکن است شامل دردهای عضلانی، درد قفسه سینه یا تورم باشند. این عوارض به طور خاص در جراحی‌هایی که ناحیه پا بر اثر پیوند بای‌پس عروق کرونر یا CABG شکاف داده می‌شود بسیار معمول هستند.
سایر عوارض جانبی ممکن است شامل از دست دادن اشتها، مشکلات خواب، یبوست و نوسانات خلقی و افسردگی باشد که البته این عوارض جانبی معمولا با گذشت زمان از بین می‌روند. جراحی قلب می‌تواند با خطراتی همراه باشد که پزشک باید در مورد آن‌ها با افراد صحبت کند. این خطرات شامل موارد زیر است:
- خون‌ریزی
- عفونت، تب، تورم و سایر علائم التهاب
- واکنش به داروی بیهوشی
- آریتمی و ضربان نامنظم قلب
- آسیب به عروق یا بافت‌های داخلی شامل قلب، کلیه‌ها، کبد و ریه‌ها
- سکته مغزی که ممکن است باعث آسیب کوتاه مدت یا دائمی شود
- از دست دادن حافظه و مسائلی مانند مشکلات تمرکز یا تفکر منسجم
- مرگ (جراحی قلب در افرادی که قبل از جراحی بسیار مریض هستند می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.)
عوارض ناشی از جراحی قلب بیشتر بر بیماران مسن و زنان تاثیر می‌گذارد. همچنین افرادی که سیگار می‌کشند نیز بیشتر مستعد عوارض جراحی و پس از جراحی هستند. با اینکه این عوارض معمولا بعد از گذشت ۶ تا ۱۲ ماه بعد از عمل بهبود می‌یابند اما در مواردی که جراحی به صورت اضطراری انجام گرفته باشد خطرناک‌تر هستند.
با مراحل بهبودی بعد از عمل قلب باز آشنا شوید
زمان لازم برای بهبودی بعد از عمل جراحی قلب، به نوع جراحی و همچنین سوابق پزشکی و سلامتی بیمار بستگی دارد. طول عمر بعد از عمل قلب باز به میزان موفقیت‌آمیز بودن عمل و شرایط عمومی بیمار مربوط است اما با این حال، نتایج این جراحی‌ها معمولا رضایت‌بخش هستند.
با رعایت نکات مراقبتی می‌توانید بهترین نتیجه را از جراحی خود دریافت کنید. برای گذران دوران ریکاوری در اغلب انواع جراحی قلب باز باید مراحل زیر را پشت سر بگذارید:
بهبودی در بیمارستان
بسته به نوع عمل جراحی، باید یک روز یا بیشتر در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان تحت نظر باشید. در این مدت و تا زمانی که آماده نوشیدن شوید، مایعات لازم را به کمک سرم وریدی و از طریق بازو یا قفسه سینه به بدن شما می‌رسانند. همچنین تا زمانی که به اکسیژن نیاز داشته باشید، به کمک ماسک‌های روی صورت یا لوله‌های بینی به شما اکسیژن‌رسانی می‌شود.
بعد از ترک بخش مراقبت‌های ویژه و قبل از مراجعه به منزل نیز، برای چند روز در بخش عمومی بیمارستان بستری خواهید شد تا مواردی از جمله ضربان قلب، فشار خون، تنفس، میزان اکسیژن، محل جراحی و… توسط تیم پزشکی و از نزدیک مورد بررسی قرار بگیرند.
مراحل بهبودی در منزل
افراد مختلف واکنش‌های متفاوتی به عمل جراحی خواهند داشت. روند بهبودی در منزل بستگی به شدت بیماری و نوع عمل جراحی قلب شما دارد. با این حال مواردی برای تسریع و تسهیل این روند توسط پزشکان توصیه می‌شود که عبارت‌اند از:
- چگونگی مراقبت از برش‌ها و محل‌های مورد جراحی
- شناسایی علائم عفونت یا سایر عوارض احتمالی
- چگونگی مواجه با عوارض بعد از جراحی
همچنین در مورد قرارهای بعدی، داروها و شرایطی که بلافاصله باید با پزشک خود تماس بگیرید، اطلاعاتی دریافت خواهید کرد تا از خطرات احتمالی در آینده جلوگیری شود.
هزینه عمل قلب باز چقدر است؟
این جراحی، یک روش درمانی گران‌قیمت است که در ایران سال ۱۴۰۰ با هزینه‌ای در حدود ۵۰ تا ۷۰ میلیون تومان انجام می‌گیرد. البته قیمت‌های عمل قلب باز، بسته به نوع عمل و سایر عوامل متفاوت هستند و شرایط بیمارستان و بیمه افراد در این موضوع اثرگذارند.
با این حال می‌توان گفت که به طور کلی هزینه جراحی قلب باز در ایران یک چهارم تا یک دهم هزینه آن در آمریکا یا استرالیا است. هزینه پایین جراحی قلب باز در ایران به معنای پایین بودن کیفیت یا اثربخشی آن نیست. عوامل زیادی، به خصوص شاخص‌های اقتصادی کلان، تعیین‌کننده قیمت خدمات پزشکی هستند و جراحی قلب باز نیز از این قاعده مستثنی نیست.
هزینه عمل قلب باز به طور کلی بالا است اما این هزینه‌ها با داشتن بیمه و به صورت دولتی می‌توانند بسیار متفاوت باشند. ممکن است شما بتوانید به کمک انواع بیمه، عمل قلب باز خود را با چهار میلیون تومان انجام دهید یا حتی با داشتن بیمه‌های تکمیلی این هزینه را به صفر برسانید.
کلام آخر
درصد موفقیت جراحی قلب باز و زمان بهبودی بعد از آن به نوع عملی که انجام داده‌اید، سلامت کلی شما قبل از عمل و هرگونه عارضه ناشی از جراحی بستگی دارد. به عنوان مثال، بهبودی کامل از بای‌پس عروق کرونر ممکن است ۶ تا ۱۲ هفته یا حتی بیشتر طول بکشد و به موارد متعددی وابسته است.
با این حال این روش قدیمی یکی از موثرترین راه‌های درمانی برای مقابله با عارضه‌های بسیار جدی قلب است و جان بسیاری از بیماران را تا به امروز نجات داده است. بعد از گذراندن دوران ریکاوری، پزشک زمانی که می‌توانید به روال روزانه خود مانند کار، رانندگی و فعالیت بدنی برگردید را به شما اطلاع می‌دهد.
با رعایت نکاتی که پزشکتان برای بعد از عمل قلب باز پیشنهاد می‌دهد و ایجاد تغییراتی در سبک زندگی خود، می‌توانید برای سال‌های متمادی به دور از هرگونه خطرات احتمالی و عوارض ناشی از این جراحی زندگی کنید.