هم داروهای تجویزی و هم داروهای غیرتجویزی (OTC) یا بدون نسخه می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند. عوارض جانبی داروها، واکنش‌ها یا اتفاقاتی ناخواسته و غیرمنتظره نسبت به یک دارو هستند. هرچند برخی از عارضه‌های جانبی، خفیف بوده و بعد از درمان ناپدید می‌شوند اما عوارض دیگر می‌توانند مشکلات طولانی‌مدت‌تری برای سلامتی ایجاد کنند؛ بنابراین لازم است در مورد عوارض جانبی دارویی که مصرف می‌کنید با پزشک مشورت کرده و جویای راهکارهایی برای کاستن از این واکنش‌های منفی شوید.
سرگیجه
سرگیجه که نقصی در دریافت فضایی است باعث می‌شود احساس سبُکی در سر، عدم تعادل یا سرگشتگی کنید و البته یکی از شایع‌ترین عوارض جانبی داروهای تجویزی است. سرگیجه می‌تواند باعث افتادن فرد و آسیب‌دیدگی شود. پس اگر دارویی مصرف می‌کنید که به شما سرگیجه می‌دهد حتماً با پزشکتان این مسئله را مطرح کنید تا در صورت امکان دوز مصرفی‌تان را کاهش دهد یا داروی دیگری را جایگزین کند. شاید هم پزشک توصیه کند تمرینات تعادلی انجام دهید یا تغییری در رژیم غذایی خود ایجاد کنید تا سرگیجه‌تان کمتر شود.
معده درد
وقتی دارویی، تولید مخاط معده را به هم می‌ریزد می‌تواند معده درد ایجاد کند. مسکن‌هایی مانند داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، داروهایی هستند که معمولاً سبب تحریک معده می‌شوند. التهاب دیوارهٔ معده که به آن گاستریت می‌گویند و طی آن التهاب گسترش می‌یابد می‌تواند موجب خونریزی، زخم و به‌ندرت سوراخ شدن معده شود. اگر به دلیل دارویی که مصرف می‌کنید دچار معده درد می‌شوید با پزشک مشورت کرده و به توصیه‌های او جهت پیشگیری از گاستریت عمل نمایید، مثلاً مصرف دارو همراه غذا.
خواب‌آلودگی
خواب‌آلودگی یکی دیگر از معمول‌ترین عوارض جانبی برخی از داروهاست. احساس خواب‌آلودگی طی روز می‌تواند کیفیت زندگی را کاهش داده و بر عملکرد کاری‌تان هم اثر بگذارد و حتی اجازه ندهد خیلی از فعالیت‌ها را انجام دهید. خواب‌آلودگی می‌تواند احتمال زمین خوردن را هم بیشتر کند و از این طریق شما را در معرض آسیب و ناتوانی قرار دهد. پس اگر خواب‌آلودگی ناشی از مصرف دارویی آزارتان می‌دهد حتماً این مسئله را با پزشکتان مطرح کنید.
اسهال
خیلی از داروها می‌توانند باعث اسهال شوند، خصوصاً آنتی‌بیوتیک‌ها. علائم اسهال خفیف احتمالاً بعد از پایان مصرف دارو از بین می‌رود اما اگر اسهالتان شدیدتر است باید به پزشکتان اطلاع دهید. ممکن است پزشک توصیه کند مصرف دارو را تا زمان رفع اسهال متوقف کنید. برای کاستن از علائم اسهال، آب و مایعات کافی مصرف کنید، غذاهای چرب و تند نخورید و پروبیوتیک مصرف کنید تا باکتری‌های ازدست‌رفته‌ی گوارشتان جایگزین شوند.
کهیر
کهیر ناشی از مصرف دارو در بیشتر موارد به دلیل یک واکنش آلرژیک نسبت به داروست. اما گاهی کهیر و راش‌های پوستی مستقیماً و بدون یک واکنش آلرژیک ایجاد می‌شود. این کهیرها از نظر شدت، در طیف قرمزی خفیف با جوش‌های ریز در یک ناحیه کوچک تا پوسته شدن تمام پوست بدن قرار می‌گیرد. اگر دچار راش یا کهیر شدید حتماً پزشک را در جریان بگذارید؛ ممکن است پزشک توصیه کند مصرف آن دارو را متوقف کرده و برایتان آنتی‌هیستامین و کرم‌های کورتیکواستروئیدی تجویز نماید تا خارش و ناراحتی‌تان کمتر شود.
تهوع
آنتی‌بیوتیک‌ها، آسپرین، ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی و داروهای فشارخون می‌توانند باعث حالت تهوع شوند. تهوع ناشی از مصرف دارو اجازه نمی‌دهد به‌درستی غذا بخورید و باعث کم‌آبی بدن و کاهش وزنتان خواهد شد. مصرف دارو همراه غذا می‌تواند به کاستن از حالت تهوع کمک کند. همچنین بهتر است از خوردن غذاهای چرب یا سرخ شده که به مدت زمان بیشتری برای گوارش نیاز دارند پرهیز کنید، هنگام استراحت، صاف دراز نکشید و داروها را در زمان خواب مصرف کنید، چون وقتی بخوابید کمتر ممکن است احساس تهوع کنید.
خشکی دهان
خشکی دهان عارضه‌ای است که در آن غدد بزاقی دهان به‌اندازه کافی بزاق تولید نمی‌کنند تا دهان را تر نگه دارند. خشکی دهان آزاردهنده است و باعث مشکلاتی مانند افزایش جرم و پلاک، پوسیدگی دندان و بیماری لثه، زخم دهان و عفونت قارچی (برفک) در دهان می‌شود. ضمناً خشکی دهان سبب ترک‌خوردگی لب‌ها و تغذیهٔ ناکافی می‌شود زیرا مشکلاتی در جویدن و بلعیدن ایجاد می‌کند. اگر خشکی دهانتان ادامه‌دار شده است حتماً در موردش با پزشکتان صحبت کنید.
تپش قلب
تپش قلب یعنی احساس ضربان تند قلب، انگار قلبتان خودش را به قفسه سینه‌تان می‌کوبد. هرچند تپش قلب می‌تواند نگرانی ایجاد کند اما معمولاً بی‌خطر است، خصوصاً اگر گاهی پیش بیاید و فقط چند ثانیه طول بکشد. اما اگر سابقه بیماری قلبی را در خانواده دارید و مکرراً دچار تپش قلب می‌شوید یا تپش قلبتان نسبت به قبل بدتر شده است با پزشک مشورت کنید. خصوصاً اگر تپش قلبتان با احساس درد و ناراحتی در سینه، از حال رفتگی، تنگی نفس شدید یا سرگیجه همراه است زودتر به پزشک مراجعه نمایید.
استفراغ
استفراغ یکی از عوارض جانبی دسته‌ای از داروهاست که اغلب با تهوع همراه است. باید بیشتر آب و مایعات بنوشید تا بدنتان دهیدراته نشود. اگر علائم بیشتر از ۲۴ ساعت طول کشیدند به اورژانس مراجعه کنید و اگر علائمتان با درد و تب و خون بالا آوردن همراه‌اند یا مدفوعتان تیره و خون‌دار است هر چه سریع‌تر خود را به پزشک برسانید.
خستگی
خستگی یکی از عوارض جانبی معمول داروهای ضدافسردگی است. برای کاستن از احساس خستگی، طی روز ۲۰ دقیقه چرت بزنید و داروی خود را شب مصرف کنید مگر اینکه پزشکتان توصیه دیگری کرده باشد. ضمناً در طول روز پیاده‌روی کنید زیرا تمرینات با شدت کم می‌توانند تا ۶۵ درصد از احساس خستگی‌تان بکاهند. اگر این عارضه جانبی تا چند هفته برطرف نشد با پزشکتان مشورت کنید.
وزوز گوش
وزوز گوش یا صدای زنگ یا هر نویز آزاردهنده دیگری در یک یا هر دو گوش درصورتی‌که هیچ صدای مزاحمی در بیرون وجود ندارد تینیتوز نامیده می‌شود. تعدادی از داروها می‌توانند باعث وزوز گوش شوند یا آن را بدتر کنند. به‌طورکلی دسته‌ای از داروها در دوزهای بالا، وزوز گوش را تشدید می‌کنند. اغلب این نویزهای آزاردهنده با توقف مصرف دارو ناپدید می‌شوند. وزوز گوش می‌تواند کیفیت زندگی را کاهش دهد. درصورتی‌که شنوایی‌تان کم شده یا همراه با وزوز گوش سرگیجه هم دارید به پزشک مراجعه کنید.
بی‌خوابی
بی‌خوابی یا اینسومنیا یعنی عدم توانایی برای به خواب رفتن یا در خواب ماندن. هرچند هرکسی گاهی بی‌خوابی را تجربه می‌کند اما اگر بی‌خوابی ادامه‌دار شود می‌تواند احتمال عوارض جسمی و روانی را بالا ببرد؛ بنابراین اگر بی‌خوابی ناشی از مصرف دارو بر کیفیت زندگی‌تان اثر گذاشته بهتر است با پزشک در میان بگذارید. درصورتی‌که پزشک اجازهٔ جایگزین‌کردن دارو را به شما ندهد احتمالاً توصیه می‌کند تغییراتی در سبک زندگی‌تان ایجاد کنید مثلاً ورزش کنید، تکنیک‌های ریلکسیشن را به کار ببرید و دست‌کم دو ساعت پیش از خواب به هیچ اسکرینی نگاه نکنید.
از دست دادن اشتها
اگر اشتهایتان را از دست بدهید دیگر تمایلی به غذا خوردن ندارید یا فکر خوردن هم در شما حالت تهوع ایجاد می‌کند. علاوه بر کاهش اشتها ممکن است احساس خستگی کنید و وزن کم کنید چون به‌اندازه کافی غذا نمی‌خورید. اگر دارویی که مصرف می‌کنید باعث از دست دادن اشتهایتان شده است سعی کنید طی روز تمرینات کم شدتی انجام دهید که کمک می‌کنند اشتهایتان بیشتر شود. ضمناً آب و مایعات زیاد بنوشید و سعی کنید طی روز وعده‌های کوچک‌تر اما مکررتر و پُرکالری بخورید. پزشکتان هم شاید دوز مصرفی‌تان را تغییر دهد یا داروی دیگری را جایگزین کند.
درد در قفسه سینه
ازوفاژیت ناشی از قرص، دردی حاد در قفسه سینه است که البته نادر می‌باشد. این عارضه یکی از عوارض جانبی معمول داروهایی مانند تتراسایکلین، داکسی‌سایکلین، کلیندامایسین و ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی می‌باشد. ریسک فاکتورهای ابتلا به ازوفاژیت ناشی از مصرف دارو شامل کم آب نوشیدن هنگام بلع دارو، فوراً بعد از مصرف دارو درازکشیدن و وجود اختلالات ازوفاژیت از قبل می‌شود. اگر دچار درد در قفسه سینه هستید زودتر با پزشک تماس بگیرید. ممکن است پزشک توصیه کنید مصرف دارو را قطع کرده و به درمان عارضه اصلی بپردازید.
اضطراب
گاهی داروهایی که برای درمان اضطراب به کار می‌روند می‌توانند ایجاد اضطراب کنند! بعضی وقت‌ها داروهای ضدافسردگی ممکن است احساس اضطراب و عصبی بودن را به‌عنوان عارضه جانبی خود داشته باشند. این اثر که گاهی از به‌عنوان سندرم فعال‌سازی یاد می‌شود، معمولاً در روزهای ابتدایی شروع درمان رخ می‌دهد. وقتی مصرف یک داروی ضدافسردگی جدید را شروع می‌کنید مدتی طول می‌کشد تا بدن به آن عادت کند. بدن هرکسی متفاوت است و به همین دلیل لازم است در مورد عوارض جانبی که با آنها روبرو می‌شوید با پزشکتان حرف بزنید، مانند افزایش اضطراب. مهم‌تر از همه اینکه اگر افکار خودکشی را تجربه می‌کنید فوراً به پزشک مراجعه نمایید.
سردرد
سردرد از عوارض جانبی خیلی از داروهاست و گاهی مصرف مرتب و بلندمدت داروهایی که برای درمان سردرد و میگرن به کار می‌روند می‌توانند سردردهایی ناشی از استفادهٔ زیاد از این داروها ایجاد نمایند. هرچند طبیعی است گهگاه دچار سردرد شوید اما بعضی از سردردها می‌توانند جدی باشند؛ بنابراین اگر سردردتان ناگهانی شروع شده و شدید است، همراه با تب و گرفتگی گردن و کهیر و آشفتگی و تشنج و دوبینی و ضعف و کرختی و یا مشکل در تکلم است سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید. همچنین سردردی که در پی ضربه‌ای به سر ایجاد شده، سردردی که با وجود استراحت و مصرف مسکن بهتر نشده، سردردی که شبیه آن را تابه‌حال نداشته‌اید، خصوصاً در افراد بالای ۵۰ سال حتماً باید فوراً بررسی پزشکی شود. سردردی که با تنگی نفس همراه است یا وقتی ایستاده‌اید رخ می‌دهد اما وقتی دراز می‌کشید خوب می‌شود هم نیازمند بررسی فوری پزشکی است.
تنگی نفس
برخی از داروها می‌توانند به ریه‌ها آسیب زده و بیماری ریوی ناشی از دارو ایجاد کنند. تنگی نفس تنها یکی از علائم شدید آسیب ریه است که اگر درمان نشده رها شود می‌تواند پیامدهای بدتری داشته باشد. درصورتی‌که به تنگی نفس دچار شدید سریع‌تر با پزشک تماس بگیرید. موارد حاد تنگی نفس معمولاً در عرض 48 تا 72 ساعت بعد از قطع مصرف دارو برطرف می‌شوند.
خارش
خارش ناشی از مصرف دارو به‌صورت خارشی کلی مطرح می‌شود که هیچ ضایعه پوستی در آن وجود ندارد و به دلیل مصرف داروست. بعضی از داروها مانند اوپیودها، آنتی مالاریاها و ... بدون ایجاد ضایعه پوستی سبب خارش می‌شوند. پزشک راهکارهایی توصیه می‌کند که خارش ناشی از مصرف دارو را چگونه مدیریت نمایید.
تورم
تورم لب‌ها، زبان و صورت از عوارض جانبی برخی از داروهاست از جمله داروهای فشارخون. موارد شدید می‌توانند گرفتگی بافت حلق، خشن شدن صدا، یا مشکل در تنفس ایجاد کنند که نیازمند اقدام فوری پزشکی است. این تورم معمولاً در عرض یکی دو روز برطرف می‌شود اما در صورت ادامه مصرف دارو ممکن است دوباره رخ بدهد و حتی بدتر هم بشود. در بیشتر موارد، قطع مصرف دارو، علائم را برطرف خواهد کرد و ممکن است داروی دیگری جایگزین شود.
زردی
زردی یا یرقان عبارتی است که برای زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها به کار می‌رود. خارش و تیرگی ادرار از دیگر علائم یرقان‌اند. یرقان اغلب در اثر یک اختلال پنهان رخ می‌دهد که باعث تولید بیلی‌روبین زیاد شده یا جلوی دفع آن توسط کبد را گرفته است. هر دوی این موارد موجب می‌شوند بیلی‌روبین در بافت‌های بدن تجمع کند. درمان زردی ناشی از مصرف دارو شامل جایگزین‌کردن دارو می‌شود.
منبع:تبیان