لخته‌ی خون مجموعه ای از سلول‌های خونی و پروتئین‌های انعقادی است که در کنار هم جمع می‌شوند و یک ماده‌ی ژل مانند را در سیستم خون ایجاد می‌کنند که می‌تواند جریان خون را مسدود کند.
لخته‌های خون اغلب در اثر برخی از حوادث مانند صدمه، جراحی یا عفونت ایجاد می‌شوند. از زمان شروع همه گیری کووید-۱۹، لخته شدن خون به عنوان یک عارضه‌ی جانبی SARS-CoV-2 و بعدا به عنوان یک عارضه‌ی جانبی بسیار نادر برخی از واکسن‌های کووید-۱۹ شناخته شد.
در این مقاله ، به بررسی علائم لخته شدن خون و ارتباط آن با واکسن و ویروس کرونا می پردازیم.
لخته شدن خون بیشتر در کدام نواحی رخ می‌دهد؟
ترومبوز وریدی عمقی (DVT) زمانی اتفاق می‌افتد که یک لخته‌ی خون در رگ‌های عمیق بدن (معمولا در ساق پا، ران یا لگن) ایجاد می‌شود. لخته‌ی خونی که از سیاهرگ‌های عمیق عبور کرده و یکی از شریان‌های ریه را مسدود میکند، آمبولی ریه (PE) نامیده می‌شود.
هر دوی این اختلالات ممکن است مهلک باشند، اما در صورت تشخیص زودهنگام قابل پیشگیری و درمان هستند. در ایالات متحده‌ی آمریکا، سالانه حدود ۹۰۰,۰۰۰ نفر دچار لخته‌ی خون می‌شوند و ۱۰۰,۰۰۰ نفر نیز جان خود را بر اثر لخته شدن خون از دست می‌دهند.
ارتباط بین لخته شدن خون و کووید-۱۹ چیست؟
در اوایل همه گیری کرونا، ارتباط بین کووید-۱۹ و لخته شدن خون، در بین بیماران بستری شده‌ی مبتلا به کووید-۱۹ تشخیص داده شد. این بیماران لخته شدن خون را در وریدهای عمقی و شریان‌ها تجربه کردند که گاهی منجر به سکته‌ی مغزی و حمله‌ی قلبی میشد.
اگر چه این اختلالات بیشتر در بیماران مبتلا به کووید-۱۹ شدید دیده شد، اما برخی از افراد مبتلا به کووید-۱۹ با شدت متوسط نیز دچار لخته‌ی خون شدند. داده‌هایی که از ابتدای همه گیری در دسترسند نشان دادند که احتمال لخته شدن خون در بیماری کووید-۱۹ شدید، بین ۲۰ تا ۴۰ درصد متغیر بود.
همچنین احتمال شکل گیری لخته‌ی خون در افراد مبتلا به نوع خفیف یا متوسط کووید-۱۹ نیز بین ۳ تا ۹ درصد بود.
آیا برخی از افراد در صورت ابتلا به کووید-۱۹ بیشتر در معرض خطر لخته شدن خون قرار دارند؟
بیمارانی که در نتیجه‌ی عفونت کووید-۱۹ دچار لخته‌ی خون می‌شوند، معمولا دارای نوع شدید کووید-۱۹ (بستری در ICU)، نارسایی تنفسی، نیاز به مقدار زیادی اکسیژن یا سایر بیماری‌های زمینه ای هستند.
سایر خطرات زمینه ای برای لخته شدن خون عبارتند از: بیماران با سابقه‌ی بیماری لخته شدن خون یا اختلال لخته شدن خون مادرزادی. افرادی که فشار خون بالا، دیابت، چاقی یا سرطان دارند نیز در معرض خطر بیشتری هستند.
ایجاد لخته خون بعد از واکسن کرونا
ارتباط بین لخته شدن خون و برخی از واکسن‌های کووید-۱۹ چیست؟ آیا شایعه‌ی ایجاد لخته خون بعد از واکسن کرونا حقیقت دارد؟ برخی از واکسن‌های کووید-۱۹ با سندرم بسیار نادری در ارتباط هستند که با عنوان ترومبوسیتوپنی ایمنی ترومبوتیک ایمنی ناشی از واکسن (VITT) شناخته می‌شود.
در مارس ۲۰۲۱، ارتباط این سندرم نادر با واکسن آسترازنکا و سپس با واکسن جانسون اند جانسون کشف شد. در موارد نادر، آنتی بادی‌هایی که بدن به عنوان عارضه‌ی جانبی واکسن تولید میکند منجر به فعال شدن کنترل نشده‌ی پلاکت‌ها می‌شوند.
این باعث می‌شود که تعداد پایین پلاکت و لخته‌های خون در نواحی غیر معمول ایجاد شوند و در اصل دلیل لخته شدن خون بعد از واکسن کرونا، همین تجمع پلاکت هاست. VITT با واکسن های Moderna یا Pfizer-BioNTech mRNA در ارتباط نیست.
طبق گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC)، تا ۳۰ ژوئن ۲۰۲۱، از ۱۲ میلیون دوز واکسن J&J که در ایالات متحده‌ی آمریکا استفاده شد، ۳۵ گزارش تایید شده از VITT وجود داشت.
در انگلستان نیز بیش از ۳۰۰ مورد تایید شده‌ی VITT وجود داشت که در ارتباط با واکسن آسترازنکا بود. اگر چه VITT بسیار نادر است، اما یک بیماری جدی و قابل درمان است. پزشکان اکنون نحوه‌ی تشخیص و درمان VITT را می‌دانند و بیمارانی که واکسن J&J را دریافت می‌کنند از نحوه‌ی تشخیص عوارض جانبی آن مطلع می‌شوند.
علائم لخته شدن خون بعد از واکسن کرونا چه هستند؟
علائم لخته شدن خون بعد از واکسن کرونا عبارتند از:
سردردهای شدید یا مداوم
درد قفسه‌ی سینه
مشکل در تنفس
ورم/درد پا
درد شدید شکم
گیجی
تغییرات در بینایی
تشنج
هر فردی که این علائم را در چهار هفته اول پس از واکسیناسیون تجربه کند باید با پزشک خود تماس بگیرد یا به دنبال مراقبت‌های فوری پزشکی باشد.
چه داده‌هایی از این حقیقت که VITT یک عارضه‌ی جانبی بسیار نادر است پشتیبانی می‌کنند؟
از بیش از ۱۲.۵ میلیون نفری که واکسن J&J را در ایالات متحده دریافت کرده اند، ۳۵ مورد ابتلا به VITT به CDC گزارش شده است. این آمار نشان می‌دهد که از هر یک میلیون نفر، یک یا دو نفر این عارضه را تجربه می‌کنند. هم مردان و هم زنان می‌توانند VITT را تجربه کنند اما زنان بین ۲۰ تا ۵۰ سال در معرض خطر بالاتری از تجربه‌ی VITT ناشی از واکسن J&J قرار دارند. در این گروه، میزان شیوع VITT حدود ۱۰ در هر میلیون نفر است، که همچنان خیلی نادر است.
مزایای واکسیناسیون بیشتر از خطرات احتمالی آن هستند. CDC تخمین زده است که هر یک میلیون دوز، از ۶۰ تا ۱۴۰ مرگ و ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ بستری شدن در اثر کووید-۱۹ جلوگیری میکند.
آیا ممکن است ماه‌ها پس از ابتلا به کووید-۱۹ یا دریافت واکسن کرونا دچار لخته شدن خون شویم؟
بر اساس اطلاعات موجود در مورد VITT، هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد ممکن است لخته شدن خون بیش از چهار هفته پس از واکسیناسیون رخ می‌دهد. با این حال، این احتمال وجود دارد که بیمارانی که بستری طولانی مدت یا جراحی داشته اند، بی حرکت هستند و یا سابقه‌ی بیماری‌های زمینه ای همچون چاقی، دیابت یا لخته شدن خون را دارند، چندین ماه پس از ابتلا به ویروس کرونا، دچار لخته شدن خون شوند. این بسته به بیمار و طول مدت بیماری متغیر است.
آیا در افرادی که سابقه‌ی لخته شدن خون دارند، واکسن آسترازنکا بی خطر است؟
همه سازمان های علمی فعلی که در حال مطالعه و نظارت بر لخته شدن خون پس از تزریق واکسن آسترازنکا (کمیته مشترک واکسن ها و ایمن سازی و پانل تخصصی هماتولوژی) هستند، توصیه کرده‌اند که تزریق واکسن کووید-19 آسترازنکا، باعث افزایش خطر در افرادی که سابقه لخته شدن خون دارند، نمی‌شود.
توصیه علمی متخصص JCVI این است که مزیت واکسیناسیون با واکسن آسترازنکا نسبت به مخاطرات آن، برای افراد بالای 30 سال و افراد زیر 30 سال که دارای شرایط سلامتی زمینه ای هستند و پیامدهای شدید ناشی از ابتلا به کووید-19، آن ها را در معرض خطر بیشتری قرار می‌دهد، به قوت خود باقیست.
آیا مصرف آسپرین به منظور جلوگیری از لخته شدن خون بعد از واکسن کرونا موثر است؟
اکثر افراد به دنبال راههای جلوگیری از لخته شدن خون بعد از واکسن کرونا هستند. این کاربران بیشترین سوالی که از پزشکان می‌پرسند این است که آیا قبل یا بعد از زدن واکسن کرونا، آسپرین مصرف کنیم یا نه؟ داروهای ضدانعقاد خون چطور؟
متخصصین خون توصیه می‌کنند که بعد از تزریق واکسن کووید-19 آسترازنکا از مصرف آسپرین خودداری کنید، زیرا این کار بر کاهش احتمال وقوع ترومبوز و ترومبوسیتوپنی بسیار نادر مرتبط با واکسن(VATT)، که ناشی از پاسخ ایمنی به ماده ای در واکسن کووید-19 آسترازنکا است، تأثیر نمی‌گذارد.
علاوه بر این، یکی از مشکلات VATT تعداد کم پلاکت ها است، که این بدان معنی است که خطر خونریزی افزایش می‌یابد. آسپرین این وضعیت را وخیم تر میکند.
به جزء VATT، در افراد سالم نیز مشکلات خونریزی ناشی از مصرف آسپرین نسبت به مزیت آن در برابر کاهش لخته ها بیشتر است. اگرچه آسپیرین در کاهش خطر لخته شدن رگ های بیشتر، در افرادی که سابقه لخته شدن خون دارند، تاثیر مثبت بالایی دارد.
بهداشت عمومی ولز مصرف آسپرین قبل و بعد از واکسیناسیون را توصیه نمی‌کند. هر گونه نگرانی در این مورد، باید قبل از واکسیناسیون با پزشک عمومی در میان گذاشته شود.
آیا مصرف داروی ضد انعقاد خون، به منظور جلوگیری از لخته شدن خون بعد از واکسن کرونا بی خطر است؟
همه شواهد و راهنمایی های موجود توصیه می‌کنند که افرادی که سابقه لخته شدن خون دارند، در معرض خطر بالایی نیستند و مزایای واکسیناسیون کووید، به ویژه در افراد بالای 30 سال، بسیار بیشتر از خطر ابتلا به این سندرم بسیار نادر است.
با این حال، اگر فردی در مورد این موضوع نگران بوده یا مطمئن نیست، باید با پزشک عمومی خود صحبت کند.
بهداشت عمومی ولز توصیه میکند که افرادی که سابقه لخته شدن خون دارند، باید قبل از واکسیناسیون با پزشک عمومی خود صحبت کنند.
من زیر 30 سال دارم و سابقه لخته شدن خون دارم. کدام واکسن را بزنم؟
مقامات نظارتی بریتانیا توصیه کرده‌اند که افراد زیر 30 سال که هنوز واکسیناسیون کووید خود را انجام نداده‌اند، باید واکسن جایگزینی را مد نظر داشته باشند (به جای آسترازنکا).
JCVI توصیه میکند که به منظور توازن بین خطرات و مزایا، به بزرگسالان 18 تا 29 ساله که مشکلات سلامتی بنیادی ندارند، باید واکسنی جایگزین ارائه شود.
بوردهای بهداشتی در ولز، در حالی که در سنین دیگر به ارائه تمام واکسن های موجود ادامه می‌دهند، به این گروه واکسن های جایگزین ارائه خواهند داد.
منبع:مجله پزشکی سیب