اسهال اغلب در افراد مبتلا به کووید-۱۹ رخ می دهد. برای اکثر افراد، اسهال به معنی افزایش دفعات دفع و یا شل شدن قوام مدفوع است.
در تعاریف پزشکی، دفعات حرکات روده که منجر به دفع می شود به طور متوسط سه بار در روز است. با این حال، اسهال، افزایش وزن مدفوع به میزان بالاتر از ۳۰۰ گرم در روز تعریف می شود که اغلب به دلیل آب اضافی سبب می‌شود ۶۰ تا ۸۵ درصد از ماده مدفوع را آب تشکیل بدهد. به این ترتیب، اسهال واقعی از بیماری هایی که باعث افزایش حرکات روده (اجابت مزاج) یا بی‌اختیاری می شود، متمایز است. اسهال می تواند منجر به کم آبی و از دست دادن مواد معدنی بدن شود.
دلایل متعددی برای رخداد اسهال وجود دارد. اسهال ممکن است به دلیل عفونت، داروها و یا طی درمان رخ دهد. میزان اثر نوع رژیم غذایی برای بهبود اسهال، بستگی به علت و شدت مشکل دارد.
نکات مفید تغذیه ای در کنترل اسهال:
برخی مواد غذایی سریعتر از دستگاه گوارش عبور می کنند و سبب بدتر شدن اسهال می شوند. در زمان اسهال باید از مصرف این دسته از مواد خودداری کرد:
۱. غذاهای چرب: غذاهای سرخ کرده و یا حاوی چربی بالا و سس‌ها می توانند علائم اسهال را بدتر کنند.
۲. لبنیات و مشتقات آن: در زمان اسهال روده ها نسبت به لبنیات حساس می شوند. بنابراین توصیه می شود از مصرف شیر و مشتقات آن مانند پنیر، کره و بستنی در طول دوره اسهال خودداری شود (مصرف ماست به ویژه ماست پروبیوتیک و دوغ استثنا است).
۳. قهوه و نوشیدنی های کافئین دار، کاکائو و شکلات: این نوشیدنی ها و تنقلات سبب از دست رفتن آب بدن می شود و در شرایط اسهال که مقادیر زیادی آب و الکترولیت همراه با مدفوع شل دفع می شود، مصرف این نوشیدنی ها سبب بدتر شدن شرایط بیمار و دهیدراته شدن او می شود.
۴. شیرین کننده های مصنوعی و سوربیتول: این شیرین کننده ها اثرات روان کنندگی دستگاه گوارش (ملین) دارند، بنابراین از مصرف هرگونه شیرین کننده مانند آبنبات، نوشابه ها، آدامس شیرین و سایر مواد غذایی شیرین باید خودداری کرد.
۵. مواد غذایی نفاخ: میوه ها و سبزی ها برای حفظ سلامت لازم هستند، اما زمان اسهال باید از برخی مواد که ایجاد گاز فراوان در دستگاه گوارش می کنند پرهیز کرد. میوه ها و سبزی هایی همچون انواع کلم و گل کلم، بروکلی، حبوبات و غذاهای پرچاشنی تا زمان بهبود نباید مصرف شود. همچنین از مصرف میوه و آبمیوه با اثر ملین کنندگی مانند آلو، انجیر و آب آلو نیز باید خودداری شود.
۶. غذاهای مانده و کهنه: از غذاهای مانده که ممکن است آلوده و یا لکه دار باشند مانند غذایی که مدت زیادی در خارج از یخچال مانده است و یا به طور نامناسبی نگهداری شده است باید پرهیز کرد. از مصرف غذای رستوران ها، فست فودی ها و غذاهای خیابانی نیز باید اجتناب کرد.
مواد غذایی مناسب برای زمان اسهال:
۱. موز: موز رسیده به دلیل داشتن املاح مفید بویژه پتاسیم، به تأمین الکترولیت های از دست رفته در طول اسهال کمک می کند. همچنین موز حاوی فیبرهای محلول در آب به نام «پکتین» بوده که سبب جذب مایعات داخل روده ها می شود. همچنین برخی ترکیبات موجود در موز خاصیت پره بیوتیکی داشته و سبب رشد باکتری های مفید داخل روده بزرگ می شود.
۲. برنج :برنج سفید به راحتی در دستگاه گوارش هضم شده و به روده های پرکار در زمان اسهال استراحت می دهد. همچنین برنج سبب قوام دهی به مدفوع شل می شود.
۳. سس سیب / سیب پخته / کمپوت سیب بدون شکر: سیب منبع بسیار خوب پکتین است. فیبر بسیار زیادی که در سیب خام وجود دارد هضم آن را برای روده ها دشوار می سازد، ولی زمانی که پخته می شود، دستگاه گوارش به راحتی آن را هضم می کند. این شکل از سیب فواید زیادی از لحاظ تأمین مواد مغذی و ایجاد احساس بهتری در زمان اسهال دارد. البته در صورت ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر، مصرف کمپوت سیب بهتر است توصیه نشود.
۴. نان تست / برشته: در زمان اسهال، مصرف نان سفید بهتر از نان سبوس‌دار / نان کامل / نان قهوه ای است، زیرا بیشتر سبوس در نان سفید استخراج شده است و آن را برای هضم در دستگاه گوارش به ویژه روده بزرگ مناسب تر می سازد. البته در صورت ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر لازم است مصرف نان بدون گلوتن توصیه شود.
۵. پوره سیب زمینی: به دلیل کم بودن میزان فیبر سیب زمینی، این ماده در روده‌ها به راحتی هضم می شود. در اسهال مصرف سیب زمینی آب پز، بخارپز ساده و نرم شده (پوره) همراه با کمی نمک بدون افزودن روغن توصیه می شود.
۶. جوجه آب‌پز / بخارپز: این نوع طبخ جوجه، قوام ملایم و مناسبی ایجاد می کند و قابلیت هضم پروتئین جوجه را بالا می برد. همچنین مواد مغذی لازم در شرایط اسهال را تأمین می کند.
۷. ماست: به طور کلی در طول دوره اسهال، پرهیز از مصرف لبنیات توصیه می شود، اما ماست استثنا است، زیرا حاوی پروبیوتیک های ترمیم کننده جدار روده هایی است که در طول اسهال آسیب دیده اند. در زمان خرید ماست باید دقت کرد از نوع شیرین نباشد، زیرا سبب افزایش دفع مدفوع آبکی و تولید گاز فراوان در روده ها می شود.
۸. آب مرغ، سوپ مرغ بدون چربی یا کم چربی: سوپ مرغ غذای مناسبی برای زمان اسهال است. این سوپ حاوی مواد مغذی و الکترولیت هایی است که الکترولیت ها و مواد مغذی از دست رفته در اسهال را جبران می کند.
۹. آب: مصرف مایعات به ویژه آب در طول روز برای جبران کم آبی بدن در این افراد توصیه می شود. بهتر است مایعات بین وعده های غذایی نوشیده شود. همچنین بهتر است حجم غذا در هر وعده غذایی کاهش یابد.
در صورتی که اسهال با رعایت توصیه های غذایی ذکر شده بهتر نشد، حتی بدتر شد و با بیش از ۵ تا ۷ روز طول کشید و یا خون در مدفوع مشاهده شد، لازم است فرد به پزشک مراجعه کند تا وضعیت فرد مورد بررسی بیشتر قرار گیرد و در صورت نیاز درمان ویژه برای فرد لحاظ شود.
«فاطمه شفیعی»
کارشناس ارشد تغذیه بالینی دانشکده تغذیه و علوم غذایی شیراز