به گزارش  گروه بهداشت و درمان خبرگزاری سلامت به نقل از روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی ، دکتر سیمین دخت بیات پزشك هماهنگ كننده سل معاونت امور بهداشتي دانشگاه همزمان با روز ملی مبارزه با سل با اشاره به تاریخچه بیماری سل عنوان کرد: بیماری سل یکی از قدیمی ترین بیماریهای بشری است که شواهد آن در اجساد مومیایی هزاران سال پیش مشاهده شده و اولین بار میکروب این بیماری توسط رابرت کخ "Robert Koch" کشف شده است.

وی افزود:  این بیماری عفوني در اثر مجموعه مايكوباكتريوم هاي سلي يعني توبركلوزيس، بوويس و آفريكانوم ايجاد مي شود که در اكثريت موارد بیماری ناشي از مايكوباكتريوم توبركلوزيس يعني نوع انساني است.

به گفته دکتر بیات سل مي تواند تقريبا تمام اعضاي بدن را مبتلا سازد ولي شايع ترين شكل آن سل ريوي است.راه انتقال عفونت تقريبا هميشه از راه تنفس است ولي ميكروب سل پس از ورود به ريه و ايجاد ضايعه اوليه مي تواند از طريق جريان خون، عروق لنفاوي، برونشها و يا  در اثر مجاورت، مستقيماً به ديگر قسمت هاي بدن منتشرشود.

به گفته وی با تلاش همکاران در امر بیماریابی و درمان بیماران مسلول در سطح دانشگاه شاخص میزان بروز سل ریوی اسمیر مثبت پنج درصد (کشوری ۵,۴  درصد)و بروز کلی سل۹  درصد(کشوری ۹.۶۹ درصد)و موفقیت درمان۸۶.۶۶ درصد (کشوری۸۴.۶۶ درصد) است.

نحوه انتقال سل از بيمار به فرد سالم / با هر سرفه بیمار ۳۰۰۰ ذره ميكروبي وارد هوا می شود

دکتر بیات با اشاره به نحوه انتقال بیماری سل گفت: ميكروب سل به صورت ذرات ريز وارد هوا شده و نظير سرماخوردگي منتقل مي شود. اين ذرات توسط سرفه، عطسه، صحبت، خنده و يا فرياد بيمار ايجاد و در هوا پخش مي شوند. يك سرفه مي تواند ۳۰۰۰ ذره ميكروبي وارد هوا کرده و ۵ دقيقه صحبت كردن نيز همين تعداد ذره توليد مي كند وعطسه نيز تعداد بيشتر ايجاد مي کند.

وی افزود:  اين ذرات ميكروبي چون بسيار كوچك هستند، در هواي موجود در هر فضاي بسته براي مدت طولاني مي توانند به طور معلق باقي بمانند. ميكروب سل در خلط كاملاً خشك شده و يا در گرد و غبار معلق پس از ۸ تا ۱۰ روز از بين مي رود. اما در خاك سرد و سايه دار حداقل ۶ ماه زنده مانده و در خلط در حال پوسيدن و تجزيه، هفته ها و ماهها مقاومت دارد. بنابراین هواي اطاق آلوده شده به ميكروب سل، مي تواند حتي در غياب بيمارنيز موجب انتقال بيماري شود.

دکتر بیات در ادامه گفت: زماني كه فرد سالم در هواي آلوده به اين ذرات ميكروبي تنفس كند، ميكروب سل وارد ريه وی شده و خود را  در عرض ۴۸ ساعت به نقاط مختلف بدنش مي رساند. ولي بعد از آن بدن دفاع كرده و اجازه گسترش و فعاليت را به ميكروب سل نمي دهد.

به گفته وی برای انتقال بيماري سل، تماس هاي طولاني و ورود تعداد زياد ميكروب سل نياز است. انتقال ميكروب سل از بيمار به اطرافيان بستگي به سه عامل واگير بودن بيماري سل، محيطي كه تماس در آن اتفاق مي افتد و مدت زمان تماس دارد.

دکتر بیات بهترين راه براي توقف انتقال بیماری سل را دوري کردن بيمار از اطرافيان و شروع درمان دارويي  و مرتب ذکر کرد و افزود:  شروع درمان دارويي در كاهش انتقال بيماري بسيار موثر است به طوري كه واگيري بيماري سل را سريعاً بعد از دو هفته از شروع درمان حتي در صورت مثبت بودن آزمايش خلط كاهش داده و در طول زمان مصرف دارو ادامه خواهد داد.

به گفته وی افرادي كه به مدت طولاني در تماس نزديك با بيماران مسلول واگير باشند، در بيشترين خطر ابتلا به سل قرار دارند. تماس نزديك بيمار معمولاً با اعضاي خانواده، هم اطاقي، دوستان و همكاران رخ مي دهد. اين افراد به دليل تماس با ميكروب سل، در معرض خطر ابتلاءبه عفونت سل هستند.همچنین  مكان هاي پرازدحام، كوچك، سربسته، كم نور، بدون تهويه مناسب و مرطوب بهترين شرايط را براي تسهيل انتقال عفونت ايجاد مي كنند.

 دکتر ببات خاطرنشان کرد که  تابش مستقيم آفتاب در عرض ۵ دقيقه باسيل سل را از بين مي برد. بنابراین در كشورهاي گرمسير تماس مستقيم اشعه آفتاب روش مناسبي براي از بين بردن ميكروب سل است. به همين دليل گسترش و سرايت بيماري بيشتر در خانه ها يا كلبه‌هاي تاريك اتفاق مي افتد.

افراد در معرض خطر ابتلا به بيماري سل

دکتر بیات با بیان این که همه افراد استعداد ابتلا به سل را دارند  افزود: اما كودكان كم سن، افراد سالمند، افراد مبتلا به بيماري ديابت (مرض قند)، سوء تغذيه، سرطان ها، نارسايي مزمن كليه و ايدز و افرادي كه داروهاي ضعيف كننده سيستم دفاعي بدن نظير كورتون و داروهاي ضدسرطان استفاده مي كنند بيش از سايرين در معرض خطر ابتلا به بيماري سل قرار دارند.

 همچنین آلودگی همزمان به ویروس ایدز خطر ابتلا به بیماری سل را بطور معنا داری افزایش می دهد.

 علائم  سل ريوی

پزشک هماهنگ کننده سل معاونت امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ، شايعترين علامت ابتلا به بيماري سل ريوي را سرفه پايدار به مدت دو هفته يا بيشتر عنوان کرد و گفت: این سرفه معمولاً همراه خلط و گاهي خلط خوني است و ممکن است علائمي از جمله تنگي نفس و درد قفسه سينه نيز وجود داشته باشد.

 علايم عمومي و مشترك در بيماري سل شامل  تب، كاهش اشتها، كاهش وزن، بي حالي، تعريق شبانه، خستگي زودرس و ضعف عمومي است.

آيا تمام انواع سل مسري است؟

دکتر بیات  تاکید کرد که  تنها بيمار مبتلا به سل ريوي خلط مثبت مي تواند ميكروب را در هوا پخش كرده و بيماري را به اطرافيان منتقل کندبنابراین در اكثر موارد سل ريوي خلط منفي و انواع سل خارج ريوي مسري نبوده و به ديگران منتقل نمي شوند.

 روش تشخيص بيماري سل

وی گفت: تشخيص بيماري سل ريوي در قدم اول در افراد مشكوك (بيش از دو هفته سرفه داشته و يا خلط خوني دارند) سه نوبت آزمايش خلط است.

 بيماري سل درمان پذير است

دکتر بیات، با اشاره به  امکان بهبودي كامل بیماران افزود: اكثر داروهاي ضد سل خوراكي بوده و نيازي به بستري شدن در بيمارستان ندارند.طول مدت درمان حداقل ۶ماه و مصرف منظم و كامل دارو شرط اصلي موفقيت درمان سل است.

در روش «درمان كوتاه مدت با نظارت مستقيم» و يا به اختصار داتس (DOTS)بيمار مبتلا به سل، داروهاي روزانه خود را با نظارت مستقيم و مشاهده كارمند بهداشتي و يا فرد آموزش ديده مصرف مي كند. به اين ترتيب از قطع خود سرانه دارو و مقاوم شدن ميكروب هاي سل نسبت به داروهاي موجود جلوگيري مي شود.

دکتر بیات تاکیدکرد که اگر داروهاي ضدسل به صورت منظم استفاده نشود، بيماري به سل مقاوم به درمان تبديل مي‌شود. سل مقاوم به درمان بيماري كشنده و درمان آن بسيار سخت و پر هزينه است.

بهترین راه پيشگيري از سل

پزشک هماهنگ کننده سل معاونت امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ، مهم ترین راه پیشگیری سل از شناسایی افراد بیمار و درمان سریع آنها جهت جلوگیری از انتقال دانست و اجراي كامل استراتژي DOTSرا بهترين راه پيشگيري از بروز موارد مزمن سل و گسترش MDR-TBعنوان کرد.

وی ادامه داد: در كشورهايي كه استراتژي DOTSبه خوبي اجرا مي شود، موارد مزمن سل كمتر از ۲ درصد كل موارد سل ريوي اسمير خلط مثبت را تشكيل مي دهند. به عبارت ديگر، بهترين راه پيشگيري از ايجاد مقاومت دارويي، تبعيت از راهنماي كشوري مبارزه با سل يعني تجويز صحيح و كامل رژيم درماني حاوي داروهاي خط اول ضد سل به صورت تحت نظارت مستقيم روزانه يك ناظر مطمئن، علاقمند و آموزش ديده براي موارد سل حساس به دارو است.

این پزشک هماهنگ کننده یادآور شد: شناسايي به موقع موارد سل مقاوم و درمان سريع آنها با رژيم هاي دارويي صحيح حاوي داروهاي خط دوم ضد سل نيز مي تواند اقدامي موثر براي توقف چرخه انتقال سل مقاوم به دارو باشد.

در واقع به همين دليل و با هدف حذف هر چه سريعتر و بيشتر منابع بالقوه انتقال سل در جامعه موضوع مديريت موارد سل مزمن و مقاوم به دارو به اجزاي استراتژي پيشين DOTSافزوده شده است. با اين كار از انتقال باسيل مقاوم به دارو از افراد مبتلا به سل مقاوم به سايرين جلوگيري مي شود.

 نحوه خدمات تشخيصي ودرماني بيماري سل در کشور به چه صورت است؟

دکتر بیات خاطرنشان کرد: كليه خدمات مبارزه با سل اعم از تشخيص، آزمايش خلط، راديوگرافي،

ويزيت پزشك، دارو، پيگيري و كنترل اطرافيان بيمار در سراسر كشور از طريق واحدهای بهداشتي به طور رايگان ارائـــــه مي شود.

وی در پایان سخنان خود یادآور شد : مراكز مبارزه با سل در محدوده تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی آماده ارائه خدمات و پاسخگويي به سوالات و مشكلات در رابطه به بيماري سل هستند.