به گزارش گروه بهداشت خبرگزاری سلامت، شیوع کرونا اهمیت توجه به امر پیشگیری در حوزه سلامت و بهداشت را برای ما آشکار کرد. یکی از ارکان‌های مهم که نقش چشم‌گیری در امر پیشگیری از بروز بیماری‌ها دارد، واحدهای بهداشت محیط در مراکز مختلف هستند. به مناسبت روزجهانی بهداشت محیط پای صحبت چند تن از کارشناسان این رشته نشسته‌ایم تا از کمبودها و نواقص موجود بگویند. بهداشت محیط از مشکل کمبود نیرو رنج می‌برد صادق دهدست از کارشناسان باسابقه بهداشت محیط است که بازنشسته شده است. او از کمبود نیرو در این حوزه و پیشنهادی که برای بهبود شرایط داشت، گفت: بیشترین مشکلی که در رشته ما وجود دارد کمبود نیرو است. منطقه بزرگی تحت نظارت من بود و گاهی تعداد مراکز آنقدر زیاد بودند که فرصت نمی‌شد در فاصله کوتاه به آنها رسیدگی و بازدید کرد. من پیشنهادی را مطرح کردم که تا مراحلی هم پیش رفت اما مورد قبول واقع نشد. پیشنهاد من این بود که پلیس بهداشت تشکیل شود، یعنی زمانی که بازرس بهداشت مشکلی را مشاهده می‌کند مانند پلیس نیروی انتظامی بتواند فرد خاطی را جریمه کند تا افراد جرات نکنند که در ارائه مواد غذایی و رعایت موارد بهداشتی تخلف نمایند. کارشناسان بسیاری هم این پیشنهاد را تایید کردند و چند سال هم این موضوع را پیگیری کردیم اما به نتیجه نرسید. او افزود: بسیاری از کسانی که دانشجوی این رشته هستند، تصور می‌کنند که بهداشت محیط همان نکات فنی بهداشت آب، لوله کشی آب، دفع زباله، فاضلاب، مکانیک خاک و مواردی از این دست است اما زمانی که استخدام می‌شوند متوجه تفاوت محیط کار با آنچه در دانشگاه خوانده‌اند می‌شوند. بهداشت محیط درس‌های خوبی دارد و دانشجویان همه جور دروس فنی را می‌خوانند اما من به کسانی که می‌خواهند این رشته را انتخاب کنند، می‌گویم که اگر می‌خواهید در حوزه علمی مطالعه کنید و ادامه تحصیل در مقاطع ارشد و دکترا بدهید، وارد این رشته شوید ولی اگر می‌خواهید با آن کار کنید، انتخاب خوبی نیست چون بازار کار ندارد. بهداشت محیط نقش اساسی در سلامت جامعه دارد اکبر مبشرنژاد؛ مهندس بهداشت محیط اشاره‌ای به اهمیت این رشته در امر پیشگیری از بیماری‌ها داشت و از عدم توجه مسئولین به این رشته حیاتی گفت: رشته بهداشت محیط نقش اساسی در سلامت جامعه دارد چون علمی است که هم به پیشگیری و هم به درمان مرتبط می‌شود اما سالیان سال محجور بوده و کسی به آن توجه نمی‌کند. مسئولین وزارت بهداشت بیشتر به حوزه درمان اهمیت می‌دهند؛ در حالی که کرونا ثابت کرد که مسئله بهداشت محیط، بهداشت فردی و ابزارآلات کار به‌خصوص در محیط‌هایی که مواد غذایی وجود دارد، چقدر می‌تواند در زمینه انتقال بیماری‌ها مهم باشد. به همین جهت رشته بهداشت محیط نیاز به حمایت دارد و باید بازار کار بیشتری برای فارغ‌التحصیلان این رشته فراهم شود تا بتوانند در کارهای اجرایی، اماکن عمومی، مرکز تهیه و توزیع مواد غذایی کار کنند. لزوم ورود تکنولوژی‌های جدید به این رشته او درخصوص اهمیت ورود تکنولوژی به این رشته در جهت تسریع در کارها و بهبود کیفیت، اضافه کرد: از طرفی امروز نمی‌توان با علم سابق کار کرد و باید به‌روز شد. در گذشته بهداشت محیط مربوط به کارهای اجرایی بود که در سطح شهر و روستا انجام می‌شد اما امروز جامعه به اندازه‌ای بزرگ شده و مشکلات مختلف تحت تاثیر عوامل متفاوتی به وجود می‌آیند که باید علم مربوط به این رشته هم متناسب با آن گسترده‌تر و به‌روزتر باشد. کارشناسان این رشته باید با دانش‌های دیگر آشنا شوند. حتی در حیطه مهندسی ابزار آلات و طراحی‌ها از ایده‌های نو و تکنولوژی استفاده کنند‌. مبشرنژاد ریشه مشکلات را در دانشگاه می‌داند؛ او در این خصوص بیان کرد: جوانان امروزی که وارد در این رشته می‌شوند معمولا علاقه‌ای ندارند. علاقه مهمترین چیز در هر کاری است. دانشگاه‌ها انگیزه و علاقه‌ای در دانشجویان این رشته به وجود نمی‌آورد. آن‌ها تنها درس‌های خشکی از مهندسی و پزشکی را می‌خوانند. در واقع دانشجویان امروز فقط برای نمره درس می‌خواند و زمانی که فارغ‌التحصیل می شوند، می‌بیند که محیط‌کار تفاوت زیادی با آنچه در دانشگاه یاد گرفته‌اند دارد. حتی کسانی که می‌خواهند کنکور بدهند باید پیش از انتخاب این رشته با شرایط آن آشنا شوند و با علاقه انتخاب کنند. مدیران به امر بهداشت و پیشگیری اهمیت نمی‌دهند او اظهار داشت: مشکل دیگری که در این حوزه وجود دارد مشکلات مالی است. حقوق ها خوب نیست و افراد سرخورده می‌شوند و ترجیح می‌دهند وارد رشته‌های دیگری که پولسازتر هستند شود. کمبود بازار کار در این رشته به این جهت است که مسئولین در مورد حوزه‌های کاری رشته بهداشت محیط توجیه نیستند و همچنین محدودیت مالی هم وجود دارد. در گذشته رسم بر این نبود که هتل‌های بزرگ، صنایع غذایی، محلی که تجمع بسیار است و کارهایی از این دست کارشناس بهداشت محیط را استخدام کنند و بهداشت محیط را فقط یک بازرس می‌دانستند. کم کم این موضوع رواج پیدا کرده است که کارشناسان بهداشت محیط به عنوان مشاور برای امر پیشگیری و سلامت حضور داشته باشند اما درواقع مدیران به اهمیت حضور یک کارشناس بهداشت محیط اهمیت نمی‌دهند. آن‌ها حاضرند حتی دو حسابدار استخدام کنند و حقوق خوبی بدهند اما به امر پیشگیری، سلامت و بهداشت اهمیت ندهند. جایگاه‌های مدیریتی در دست پزشکان است او عنوان کرد: کارشناسان بهداشت محیط در حوزه‌های بسیار مختلف می‌توانند کار کنند اما متاسفانه آموزش در دانشگاه‌ها هم محدود است و چیزی که آموزش می‌دهند برای ۲۰ سال پیش است. در واقع به‌روز نیستند. بسیار اهمیت دارد که کارشناسان با تکنولوژی آشنا شوند. رشته مهندسی و طراحی ابزار آلات باید با رشته بهداشت محیط هماهنگ باشد تا کارشناسان بهداشت محیط بتوانند از تکنولوژی و ابداعات جدید برای سریعتر پیش‌بردن کار استفاده کنند. در گذشته یک دستگاه کلرسنج دستشان بود و کفایت می‌کرد اما امروز نیاز به دستگاهی پرتابل که همراه یک کارشناس باشد تا بتواند نتیجه را زودتر اعلام کند، احساس می‌شود. بسیاری از این دستگاه‌ها و تکنولوژی‌ها را می‌توان در داخل ساخت اما هنوز عزم جدی وجود ندارد. او مشکل را از منظر کمبود نماینده از این رشته در سطوح مدیریتی هم بررسی کرد و گفت: تا به حال سابقه نداشته که وزیر بهداشت از تحصیل کرده‌های دکترای بهداشت محیط باشد البته گاهی معاونین یا مشاوران وزیر از میان متخصصان بهداشت بودند اما بیشتر رده‌های مدیریتی مختص پزشکان است. بهداشت محیط باید در فرهنگ‌سازی فعال باشد توجه به امر آموزش، فرهنگ‌سازی و پیشگیری نکته‌ای بود که این کارشناس بهداشت محیط به آن اشاره کرد. او توضیح داد: سال‌ها بود که ما در بازرسی‌ها اصرار می‌کردیم که افراد در محیط‌های کار به خصوص کارهایی که با مواد غذایی در تماس هستند، دستکش بپوشند یا در کارهای حساس لباس محافظ داشته باشند اما مقاومت می‌کردند. تا قبل از کرونا اهمیت این موضوع برای مردم آشکار نشده بود. ثابت شده است که آلودگی‌ها از طریق دست‌های آلوده منتقل می‌شوند و استفاده از ماسک و دستکش اهمیت دارد. بهداشت محیط باید در زمینه فرهنگ‌سازی هم کار کند. ما در برخورد با کسانی که تخلف می‌کنند، قوانین محکمی داریم. ماده ۱۳ قانون اساسی در این زمینه وجود دارد اما باید خوب اجرا شود. متاسفانه آموزش‌هایی که به کارشناسان بهداشت محیط داده می‌شود تا به اهمیت این قانون را پی ببرد، کافی نیست. در واقع کارشناسان بهداشت محیط از قانون به عنوان اسلحه‌ای در دست، می‌توانند در برخورد با متخلف استفاده کنند. امیدوارم اطلاعات بهداشتی مردم بیشتر شود. نقش برنامه‌های تلویزیونی در این زمینه بسیار مهم است. مثلاً زمانی که تلویزیونی گفت: آرایشگاه‌ها رعایت کنند، نتیجه آن را در جامعه دیدیم پس آموزش امر مهمی است. کمبود اعتبارات اختصاص داده شده؛ مشکل اصلی بهداشت محیط یکی از کارشناسان که دوست نداشت نامی از او در گزارش باشد، کمبود‌ها و نواقص موجود در این رشته را اینگونه شرح داد: اولین و مهم‌ترین مشکل کمبود اعتباراتی است که به این رشته تخصیص پیدا می‌کند. بودجه اختصاص داده شده به واحد بهداشت محیط بسیار کم بوده و جوابگوی نیازها نیست. یک کارشناس بهداشت محیط ماموریت‌های بسیاری می‌‌رود اما ماشین‌های اختصاص داده شده، جوابگوی تعداد افراد و ماموریت‌ها نیست. از طرفی کمبود نیرو و سنگینی کار افراد را خسته کرده و از پا درمی‌آورد. کار بازرسی پر تنش و استرس‌زا است و درگیری‌های بسیاری هم دارد. زمان بازرسی‌ها باید کوتاه‌تر و سریع‌تر شود او در خصوص لزوم کاهش زمان رسیدگی به تخلفات واحدها افزود: مشکل دیگر موضوع تخلفاتی است که انجام می‌شود. رسیدگی به این تخلفات و زمانی که به این امر اختصاص داده می‌شود، طولانی است. باید راهکاری درنظر گرفته شود تا این زمان به حداقل ممکن برسد. درواقع رسیدگی به واحد متخلف در کوتاه‌ترین زمان از تخلفات بعدی جلوگیری می‌کند. به خصوص اینکه در کارهای مرتبط با مواد غذایی مساله جان مردم است، با رسیدگی سریع می‌توان از بروز خطرات و حوادث برای مردم جلوگیری کرد. او اظهار داشت: چون درگیری کار بهداشت محیط با مردم و جامعه بسیار است، متعاقب آن بسیار اتفاق می‌افتد که بازرس بهداشت محیط مورد توهین، تهمت، افترا، فحاشی و یا حتی برخوردهای فیزیکی قرار بگیرد. اگر واحدی به نام پلیس بهداشت محیط ایجاد شود تا سریع برخورد می‌کند. همیشه بعد از اینکه کارشناس بهداشت محیط مورد توهین قرار می‌گیرد، اقدامات مربوط به رسیدگی در دادگاه‌ها و دادگستری‌ها آغاز می‌شود اما اگر پلیس بهداشت محیط داشته باشیم اصلا این مسائل پیش نمی‌آیند که نیاز به رسیدگی هم باشد. پلیس بهداشت محیط کمک بسیاری از لحاظ روحی روانی و اجرایی برای واحد بهداشت محیط است. آموزش‌های ناکارآمد در دانشگاه این کارشناس بهداشت محیط بیان کرد: آموزش‌های دانشگاه اصلاً با کار بازرسان شباهتی ندارد. اگر واحدی به نام بازرسی در دانشگاه ایجاد شود و دانشجو این کار را از نزدیک انجام دهد، مهارت کسب می‌کند. البته این طور نباشد که دانشجو با گروه‌های پرجمعیت کنار استاد، کار را ببیند و روز بعد فراموش کند. چون بعد که این افراد وارد کار می‌شوند باید زمان بسیاری به آن‌ها اختصاص تا در ابتدای شروع کار اشتباه نکنند. صرف اینکه ‌کسی مدرک کارشناسی دارد، نمی‌تواند بازرس بهداشت محیط باشد. درواقع آموزش‌ها متناسب با کار نیست. با توجه به اهمیت این ریشته در پیشگیری از بیماری‌ها لزوم اختصاص بودجه بیشتر به این حوزه، تعریف رده‌های شغلی در ارگان‌ها و سازمان‌های مختلف، محدود نکردن حیطه کاری این رشته به مواد غذایی و استفاده از کارشناسان این رشته در حیطه‌های مغفول مانده‌ای چون آلودگی صوتی در کلان‌شهرها، مدیریت پسماند ادارجات و مراکز مهم و غیره بیش از گذشته احساس می‌شود. از طرفی دانشگاه‌ها نیز باید برای آموزش متخصصان خبره‌ای که مسلط به علم روز هستند، تلاش کنند. مشکل دیگرضعف در اجرای قانون در برخورد با متخلفان است که مسئولین امر باید به آن توجه کنند و شاید پیشنهاد کارشناسان این حوزه برای راه‌اندازی واحد پلیس بهداشت محیط هم خالی از لطف نباشد.

گزارش: پرستو خلعتبری