متاسفانه در بسیاری از موارد ٬ بیماری فشار خون بالا ٬ دارای نشانه یا علائم خاصی نمی باشد. در چنین مواردی تنها راه تشخیص بالا بودن فشار خون ٬ اندازه گیری آن است.
اندازه گیری فشار خون یکی از اولین کارهایی است که پزشکان محترم هنگام معاینه ی بیمارانشان در هر نوبت انجام می دهند و این کار نقش مهمی در تشخیص به هنگام این بیماری دارد.
از بین هر چهار نفر احتمال دارد یک نفر مبتلا به فشار خون بالا باشد. بنابراین اندازه گیری مرتب فشار خون حداقل هر شش ماه یک مرتبه ٬ به همه توصیه می شود.
بعضی از افرادی که فشار خون بسیار بالایی دارند ٬ اوائل صبح ٬ گاهی سردردی احساس می کنند که کم کم در طول روز از درد آن کاسته شده و برطرف می شود.
به طور کلی بعضی علائم فشار خون بالا در زیر ذکر شده است که بعضی از آن ها مستقیما و بعضی غیر مستقیم نشان دهنده ی فشار خون بالا است.
سردرد ٬ سرگیجه ٬ تپش قلب ٬ خستگی و بی حالی ٬ کم شدن دید یا تاری آن ( ضعیف شدن چشم ) ٬ درد قفسه ی سینه مشاهده ی خون داخل بینی یا ادرار ٬ تنگی نفس شدید ٬ کرختی و مورمور شدن دست و پاها ٬ تهوع و استفراغ و …
عوامل ایجاد فشار خون بالا
بیماری فشار خون یکی از شایع ترین اختلالات مزمن به حساب می رود. حدود یک چهارم ( 25 درصد ) بزگسالان به فشار خون بالا مبتلا هستند; که نیمی ازآن ها احتیاج به درمان دارویی دارند.
علل پر فشاری خون را می توان به دو دسته تقسیم نمود:
1- فشار خون اساسی یا اولیه 95٪
2- فشار خون زمینه ای یا ثانویه 5٪
علت فشار خون اساسی یا اولیه ٬ ناشناخته می باشد و همان طور که مشاهده خواهید کرد ٬ بیشتر بیماران ٬ فشار خون شان از این نوع می باشد. علت های فشار خون اولیه در کنار علل فشار خون ثانویه مجموعا ٬ عوامل خطر و ریسک فاکتور های ابتلا به بیماری فشار خون بالا را تشکیل می دهند. بیشترین این عوامل از این قرار اند:
1- وراثت و سابقه ی فامیلی
تاثیر وراثت در ایجاد این بیماری بسیار زیاد است ٬ حتی بعضی نقش آن را بیشتر از تاثیر محیط می دانند. بیماری فشار خون بالا در بین اعضای برخی از خانواده ها ٬ بیشتر دیده می شود. گاهی مشاهده شده است که 95 درصد اعضای یک خانواده به فشار خون بالا مبتلا هستند یا زمینه ی ابتلا به آن را دارند. بنا براین می توان دریافت که نقش وراثت در ابتلا به این بیماری بسیار زیاد است.
افرادی که یکی از اعضای خانواده شان ( مخصوصا پدر یا مادرشان ) ٬ فشار خون بالا دارند ٬ احتمال زیادی دارد که به این بیماری مبتلا باشند یا در آینده مبتلا شوند. البته این موضوع برای همه صادق نیست و نباید برای کسانی که یکی از اعضای خانواده شان مبتلا به فشار خون بالاست ٬ ایجاد ترس نماید ; زیرا همه ی افراد با پیشگیری مناسب می توانند ار ابتلا به این بیماری جلوگیری کنند ٬ حتی درصد زیادی از افرادی که به فشار خون بالا مبتلا شده اند ٬ می توانند با مطالعه ی روش های تغذیه ی صحیح ذکر شده در این کتاب ٬ از عوارضی که این بیماری در پی خواهد داشت جلوگیری به عمل آوردند و فشار خون شان را نیز ٬ به حد طبیعی برسانند.
2- سن
عامل سن بر روی بسیاری از فعالیت های عمومی بدن تاثیر می گذارد ; خواه به صورت مستقیم یا غیر مستقیم.
در مورد فشار خون می توان گفت هرچه سن بالا می رود احتمال ابتلا به فشار خون بالا نیز بیشتر می شود.
البته این نکته را باید بدانید که فشار خون بالا ممکن است در هر سنی به سراغ آدم بیاید ولی بیشتر مواقع ٬ افراد میان سال به این بیماری مبتلا می شوند.
هنگامی که این عامل با عوامل دیگری چون چاقی و نداشتن تغذیه ی صحیح و … همراه شود ٬ بسیار خطر ساز می گردد. چرا که هم احتمال افزایش فشار خون و هم ابتلا به بیماری های دیگر قلبی عروقی و نیز حملات قلبی یا مغزی زیاد می شود.
افراد بالای 40 سال باید گوش به زنگ باشند و مرتب فشار خون خود را اندازه گیری نمایند ٬ زیرا دیده شده است که اغلب٬ ابتلا به بیماری فشار خون بالا در سنین بالاتر از 40 سالگی اتفاق می افتد.
گروهی از محققان معتقدند که سن به خودی خود تاثیر مستقیمی روی ایجاد فشار خون بالا ندارد ٬ بلکه دیده شده با افزایش سن افراد ٬ فعالیت بدنی شان کم و وضعیت روحی شان نیز بدتر شده است و همچنین تغذیه ی مناسب با سن خود ندارند ٬ که این عامل به خودی خود ایجاد کننده ی فشار خون بالا و دیگر عوارض پیری می باشد.
اعتقاد گروهی دیگر از محققین بر این است که هرچه سن بالا تر می رود ٬ فشار خون به صورت طبیعی بیشتر می شود. در هر صورت می توان نتیجه گرفت که ٬ با افزایش سن احتمال ابتلا به فشار خون بالا٬ زیاد تر می شود.
3-جنس
یکی دیگر از عوامل تاثیر گذار روی ابتلا به بیماری فشار خون٬ عامل جنسیت است. مردان و زنان به خاطر تفاوت در یک کروموزوم جنسی ٬ از هم متمایز می شوند ; همین تفاوت ژنتیکی سبب می شود که این دو جنس تفاوت های زیادی در عملکرد سیستم های مختلف بدن داشته باشند.
در بدن زنان هورمون های جنسی خاصی ترشح می شود ; یکی از مهم ترین آن ها استروژن نام دارد ; این هورمون های زنانه ٬ بر فعالیت های عمده ی بدن زنان تاثیرمی گذارد. این هورمون ها در زنان تا قبل از سنین یائسگی ترشح می شود.
تا قبل ازسن یائسگی ٬ یعنی حدود سن 50 سالگی ٬ فشار خون بالا در مردان بیشتر از زنان دیده می شود; ولی بعد از این سنین ( یائسگی ) احتمال ابتلای زنان یائسه به این بیماری نسبت به مردان همسن کمی بیشتر است.
بروز سکته های قلبی و تصلب شرائین از عوارض مهم یائسگی است که زنان قبل از سنین یائسگی به علت وجود هورمون های جنسی زنانه ( مخصوصا استروژن ) نسبت به این بیماری ها بیمه هستند.
احتمال بروز تصلب شرائین در مرد ها در مقایسه با زنان تا قبل از سن 50 سالگی بسیار بیشتر است ; ولی پس از سن یائسگی ٬ این آمار نتیجه ای عکس دارد !!! و احتمال بروز این بیماری ها و نیز سکته های قلبی و مغزی در زنان بسیار بالا تر می رود ٬ در حدی که در سنین 60 تا 70 تقریبا دو برابر مردان می شود. ولی به طور کلی مردان درباره ی فشار خون آسیب پذیر ترند و باید بیشتر مواظب فشار خون خود باشند ٬ زیرا خطرات قلبی و عروقی بیشتری در مردان مشاهده می شود.
4- فعالیت بدنی
به طور کلی ٬ نداشتن فعالیت بدنی و هم جنین ورزش نکردن ٬ احتمال ابتلا به بیماری های مختلف را زیاد می کند.
افرادی که فعالیت بدنی متوسطی در طول روز دارند و هم چنین به صورت منظم ورزش می کنند ٬ از سلامت عمومی بیشتری نسبت به افراد دیگر برخوردارند. نکته ی مهمی که باید حتما به آن اعتقاد داشته باشید این است که: ورزش واقعا معجزه می کند.
احتمال ابتلا به بیماری فشار خون بالا برای افرادی که فعالیت بدنی کمی دارند ٬ مانند کارمندان ٬ بازنشسته ها ٬ خانه داران ٬ راننده ها و … بیشتر از دیگران است. هم جنین هنگامی که عدم تحرک کافی و ورزش نکردن ٬ با عوامل دیگر نام برده شده همراه می شود ٬احتمال خطر بسیار بالا می رود.
در صد مرگ و میر و ابتلا به بیماری های نا علاج در افرادی که ورزش نمی کنند ٬ بسیار بالا تر از افرادی است که ورزش سبک و منظمی را انجام می دهند. فواید ورزش بسیار بیشترازآن است که بتوان در چند سطر ان ها را بیان کرد.
( در فصل پیشگیری و درمان فشار خون بالا ٬ یک روش عالی برای ورزش کردن را خواهید خواند. عمل به آن برنامه ها را از همین امروز به شما توصیه می کنم ).
5- چاقی واضافه وزن
چاقی نقش بسیار زیادی در ایجاد فشارخون بالا ایفا می کند; به طوری که 20الی 30درصد از موارد ابتلا به این بیماری مهلک را به اضافه وزن نسبت می دهند. هرچه اضافه وزن بیشتر باشد٬ فشارخون نیز بیشتراست. درتمامی سنین٬ وزن بدن عامل تعیین کننده ی فشارخون می باشد.
فشار خون بالا در افراد چاق تا سه برابر بیشتر ازافراد باوزن طبیعی است. هم چنین خطر پیشرفت بیماری فشارخون بالا در افرادی که اضافه وزن دارند٬ 4برابربیشتر از افراد با وزن طبیعی است.
فشارخون بالا در افراد چاق علل گوناگونی دارد. برخی از این موارد:
1- افزایش عملکرد قلب برای خون رسانی به تمام اعضای بدن
2- افزایش عمل کرد اعصاب خودکار بدن ( فعال شدن اعصاب سمپاتیک )
3- زیاد بودن انسولین در افراد چاق ( هایپر انسولینی )
4- مقاومت به انسولین
5- زیاد بودن هورمون لپتین در افراد چاق
6- مصرف بیشتر نمک در افراد چاق
7- بالا ببودن قند خون در افراد چاق
8- مصرف غذاهای پرکالری
9- اختلالات خواب در افراد چاق
10- تغییرات فیزیکی کلیه
در افراد چاق سطح دریافت کالری بالاتر از افراد معمولی است; زیرا افرادی که دارای اضافه وزن هستند معمولا٬ هم غذای بیشتری می خورند و هم ازغذاهای پرکالری٬ استفاده می کنند.
افزایش کالری دریافتی سبب افزایش سطح انسولین پلاسمای خون می شود که خود این افزایش انسولین٬ محرکی قوی برای بازجذب سدیم توسط کلیه هاست. با بازجذب سدیم فشارخون فرد چاق بالا می رود.
تحقیقات نشان داده است که 10٪ اضافه وزن٬ 7میلی متر جیوه٬ فشارخون را بالا می برد.
6- مصرف الکل
افرادی که از الکل استفاده می کنند٬ فشارخون بالاتری نسبت به دیگران دارند. هم چنین مواد الکلی احتمال بروز سکته ی مغزی را افزایش می دهد.
این مواد مضرات زیاد دیگری نیز دارند که هر فرد عاقلی را از استفاده ی آن ها منع می کند.
7- مصرف بیش ازحد نمک
مصرف نمک یا همان کلرید سدیم سبب افزایش فشارخون می شود. این تاثیر به سبب وجود یون سدیم در نمک می باشد. یون سدیم حدود نیمی از وزن نمک را اشغال نموده است.
افراد مختلف را ( دررابطه با تاثیر نمک ) می توان به دو دسته ی حساس وغیرحساس به نمک تقسیم کرد. می توان گفت حساسیت افراد به نمک از فردی به فرد دیگر فرق می کند.
ارتباط بین نمک و فشارخون در افراد حساس به نمک مستقیم است. این افراد هرچه نمک بیشتری مصرف کنند٬ فشارخون شان بالاتر می رود.
محدود کردن مصرف نمک برای افرادی که حساس به نمک اند باعث کاهش فشار خون شان می گردد; ولی برای بقیه ی افراد تاثیری ندارد.
با توجه به این موضوع٬ تشخیص این که فردی حساس به نمک است یا نه٬ بسیار سخت یا غیرممکن است٬ بنابراین به تمام افراد توصیه می شود غذاهای کم نمک بخورند.
در افراد سالخورده دیده شده است که کاهش مصرف نمک سبب کاهش سکته ی مغزی می شود.
نمک بیش ازحد ممکن است به قلب ضعیف استرس وارد کند یا مشکلات کلیه را بدتر نماید. هم چنین برخی تحقیقات رابطه ای بین مصرف نمک زیاد و افزایش سرطان معده درآسیایی ها نشان داده اند.
یکی دیگراز ضررهای مصرف بیش ازحد نمک٬ کاهش استحکام استخوان هااست٬ زیرا سدیم اضافی در رژیم غذایی سبب دفع کلسیم می شود.
به سبب تمام دلایل فوق کم کردن مصرف نمک وغذاهای شور عاقلانه به نظرمی رسد.
8- سیگارکشیدن
نیکوتین سیگار ودیگر موادمخدر٬ باعث انقباض رگ های خونی می شود و هم چنین ٬ ضربان قلب را سریع تر می کند که هر دومورد٬ سبب افزایش فشارخون بدن می شود. نکته ی مهم دیگر این است: حتی افرادی که خود سیگار نمی کشند ولی در معرض دود سیگارهستند نیز دچاراین گونه عوارض می شوند.
اگرشما سیگاری هستید یا گرفتار موادمخدر دیگری هستید٬باید بدانید خطر بیماری های قلبی عروقی و نیزسکته های قلبی و مغزی درشما بیشترازدیگران است.
دربعضی پژوهش ها ثابت شده است که افراد سیگاری با ترک سیگار می توانند فشارخون شان را نزدیک به 4درجه کاهش بدهند. هم چنین ترک سیگار خطر سکته ها را تا50٪ کاهش می دهد.
9- تداخل دارویی
داروهای ضدبارداری خوراکی ممکن است باعث افزایش فشارخون خفیف شود که که معمولا باقطع این داروها٬ فشارخون به حد طبیعی برمی گردد; ولی در بعضی افراد پس از مصرف طولانی مدت این داروها ( حدود 5تا6سال ) فشارخون به حد طبیعی اش برنمی گردد.
معمولا هنگامی این اتفاق می افتد که مصرف کننده ی این داروها٬ افرادچاق٬ سیگاری یا الکلی باشند.
خانم هایی که باید قرص های قوی ضدبارداری (hd) مصرف کنند٬ بهتر است زیرنظرپزشک باشند و توصیه می شود که زنان بالای 35 سال چاق الکلی ویا سیگاری و یا زنانی که فشارخون بالا دارند٬ از روش های دیگر جلوگیری از بارداری استفاده نمایند.
10- اشکالات تغذیه ای
سوء تغذیه یا نداشتن تغذیه ی صحیح منشا تعداد زیادی از بیماری ها می باشد. دررابطه با بیماری فشار خون بالا می توان عوامل تغذیه ای نادرست زیر را برشمرد:
– مصرف بی رویه ی غذاهای آماده کنسروها وغذاهای رستورانی که که محتوای نمک شان بالاست.
– مصرف سوسیس کالباس وغذاهای فراوری شده
– عدم مصرف کافی لبنیات ودیگر منابع کلسیم
– کمبود مصرف میوه ها وسبزیجات ودیگرمنابع عناصرمورد نیاز بدن مخصوصا پتاسیم و منیزیوم
– استفاده از چربی های مضراشباع وترانس ( روغن جامد )
– مصرف ناکافی اسید چرب ضروری (امگا3 ).
11- استرس و نگرانی
شاید تا به حال مشاهده کرده باشید که با یک عصبانیت یا نگرانی ساده٬ فشارخون تان بالا رفته باشد ویا با مواجه شدن با یک صحنه ی ترسناک٬ فشارخون تان شدیدا افت نماید. محققان این گونه تغییرات فشارخون را آنی یا زودگذر می نامند. این گونه افزایش ها٬ درایجاد بیماری فشارخون بالا تاثیر زیادی ندارند.
نتیجه ی برخی تحقیقات پزشکی نشان می دهد داشتن ناراحتی های عصبی استرس ونگرانی های طولانی مدت می تواند تاثیر نامناسبی روی سلامت دستگاه خون رسانی بد ن وهم چنین فشار خون داشته باشد; بنابراین توصیه می شود با توکل به خداوند٬ نگرانی وافسردگی را از خود دور سازید.
در یک تحقیق با بررسی 4000 فرد جوان نشان داده شده است افرادی که به هنگام انجام یک بازی دشوار کامپیوتری و فعالیت های مشابه٬ کم تر دچار استرس شده اند٬ بروز فشارخون بالا در سنین 40تا 50 سالگی در آن ها کمتر مشاهده شده است.
این گونه می توان نتیجه گرفت:
افرادی که در شرایط سخت روانی٬ خونسردی خود را حفظ می کنند٬ احتمال ابتلای آنها به فشارخون٬ درسنین بالا کمتراست.
12- بیماری قند
برخی تحقیقات نشان می دهد که بیش از نیمی از افراد دیابتی دارای فشارخون بالا هستند٬ شاید این عامل به خاطر چسبنده بودن خون این افراد باشد.
اهمیت این عامل به دلیل خطرناک بودن همراهیش با فشارخون بالاست; زیرا خطر بیماری های قلبی عروقی را افزایش می دهد.
در یک تحقیق علمی ثابت شده است که درافراد دیابتی فشارخون درطول روز و شب تغییر نمی کند. به طور معمول فشارخون افراد سالم٬ شب ها پایین تر از روزها می آید٬ متاسفانه این تغییر برای افرادی که به بیماری دیابت مبتلا هستند٬ اتفاق نمی افتد.
بنابراین افرادی که دچار دیابت هستند باید هرچه زودتر تحت درمان قرار گیرند تا عوارض توام بیماری های دیابت و فشارخون بالا دامن گیرشان نشود.
13- بیماری کلیه
یکی از دلایل فشارخون بالای ثانویه٬ عدم سلامت کلیه می باشد. همان طور که قبلا گفته شد٬ بین سلامت کلیه ها وفشارخون٬ رابطه ی تنگاتنگی برقراراست.
فشارخون های شدیدا بالا٬ به بیماری های کلیه منجر می شوند و به عکس٬ بیماری کلیه نیز٬ منجر به افزایش شدید فشارخون می شود.
می توان گفت کلیه یکی از مهم ترین اندام های تنظیم کننده ی فشارخون می باشد که تنظیم بلندمدت فشارخون به عهده ی آن است.
به افرادی که فشار خون شان بیشترازحد طبیعی است توصیه می شود که به پزشک مراجعه کنند تا درصورت نیازآزمایش ادرار گرفته شود وسلامت کلیه ها بررسی گردد.
14- اختلالات هورمونی
اختلالات هورمونی واختلال در بعضی از غدد درون ریز٬ می تواند یکی از دلایل ابتلا به پرفشاری خون ثانویه باشد.
15- تنگ شدن سرخ رگ خون رساننده به کلیه
این عامل یکی از شایع ترین علت های بیماری فشارخون بالای ثانویه است.
این مورد٬ یکی از دلایل ابتلای کودکان به بیماری فشارخون بالا وهم چنین افرادی که ناگهانی به این بیماری مبتلا شده اند به حساب می آید.
یکی از دلایل تنگ شدن سرخ رگ خون رساننده به کلیه آترواسکلروز(یا تصلب شرائین) می باشد. با تنگ شدن این رگ ها٬ خون کمتر ازحد طبیعی به کلیه ها می رسد. دراین حالت بدن انسان فشارخون را افزایش می دهد تا خون کافی به کلیه ها برسد واین مکانیسم٬ عاملی برای افزایش فشارخون می شود.
هم چنین تنگ شدن مادرزادی قسمتی از رگ آئورت سبب می شود٬ خون کمتری به اندام های تحتانی از جمله کلیه٬ برسد. این عامل یکی از علت های مرگ ومیر در سال اول زندگی کودکان محسوب می شود.
در برخی موارد٬ جراحی رگ ها در کودکی سبب بهبود این عارضه می گردد.
بدن انسان طبق مکانیسمی که در بالا توضیح داده شد٬ فشارخون را بالا می برد تا خون کافی به همه ی اعضای بدن برسد.
یکی از نشانه های این نوع فشارخون این است که فشارخون در اندام های فوقانی و دست ها٬ از فشارخون در پاها بیشتر است٬ هم چنین ممکن است در پاها نبض احساس شود; البته درانواع خفیف این عارضه ٬تا مدت ها علایمی مشاهده نمی گردد.
16- ایجاد تومور در غده ها ی فوق کلیوی
ایجاد نوعی تومور در غده ی فوق کلیوی می تواند باعث ایجاد بیماری فشارخون بالا شود. این افزایش به دلیل ترشحات هورمونی این تومور وتاثیر آن ها روی مکانیسم های تنظیم فشارخون صورت می گیرد.
فشارخون افرادی که به دلیل داشتن چنین توموری در غده ی فوق کلیوی شان٬ بالا است را می توان با جراحی و برداشتن تومور درمان کرد.
منبع:کتاب فشارخون، پیشگیری و درمان/ نوشته دکتر محمدصادق کرمانی
نظر شما