عقب ماندگی ذهنی که به آن کم‌توانی ذهنی نیز می‌گویند اختلالی است که با عملکرد هوشی زیر حد طبیعی و اختلال در مهارت‌های انطباقی مشخص می‌شود.کم‌توانی ذهنی از لحاظ آماری به این صورت تعریف می‌شود، عملکرد شناختی که براساس آزمون استاندارد هوش، معادل دو انحراف معیار زیر میانگین جمعیت عمومی‌باشد، سن شروع کم‌توانی ذهنی زیر ۱۸ سال بوده و منظور از مهارت‌های انطباقی انجام کارهایی است که در هر سن خاص به‌طور معمول از فرد انتظار می‌رود.
میزان شیوع این اختلال 3-4 مورد در هر هزار نفر جمعیت 15-19 سال است، نوع شدید با بهره هوشی 25-35 این افراد از تربیت‌‌پذیری پایینی برخوردارند و نوع عمیق که بهره هوشی کمتر از 25 داشته و نیاز به نگهداری در موسسات دارند. در نوع خفیف، فرد آموزش‌پذیر است، اما در نوع متوسط فرد تربیت‌پذیر است این تقسیم‌بندی نشان می‌دهد که توجه به این افراد و کمک به خانواده‌های آنان ضرورت دارد.
اختلالات ژنتیك و تغییرات كروموزمی‌یکی از مهم‌ترین علل این مشکل است. ضمن اینكه عفونت‌های رحمی‌و ابتلای به بیماری سرخچه و توكسوپلاسموز نیز در بروز عارضه نقش دارند. آنچه مسلم است بیشترین علل عقب ماندگی ذهنی همین عوامل قبل از تولد است كه از نظر پیشگیری نیز اهمیت دارند، به ویژه عوامل كروموزومی‌مانند سندرم داون و عوامل عفونی مثل سرخچه و توكسوپلاسموز مادرزادی. در این بین عوامل حین تولد مثل زایمان مشكل و خونریزی جمجمه و اشكالات تنفسی حین زایمان و ..... نیز مؤثر است.
ضربات شدید به جمجه كودک، زردی(یرقان) سیانوز (سیاه شدن)، عفونت‌های دوران نوزادی به همراه تب و تشنج، كم‌كاری تیروئید از عوامل بعد از تولد است كه با مواظبت از كودک به‌ویژه قبل از سن چهارسالگی می‌توان از بروز عقب ماندگی ذهنی تا حدی جلوگیری کرد.
عوامل محیطی و اجتماعی شامل فقر، سوءتغذیه، ناپایداری خانواده، وضعیت اقتصادی و اجتماعی بد، محرومیت‌های فرهنگی و استرس‌های مكرر و فوق تحمل در محیط زندگی كودک نیز تاثیر حداقلی در این عارضه دارند.
بیماری‌ها و ناتوانی‌های جسمی‌شامل صرع، انواع فلج اندام، ناتوانی‌های جسی- حرکتی، ناشنوایی و نابینایی به‌همراه مشکلات هیجانی و رفتاری بسیار ملموس داشت البته مشکلات آموزشی و تربیتی و همچنین مشکلات خانوادگی متاثر از این عارضه بسیار شدید است.
توجه ویژه به خانواده این کودکان از طریق حمایت‌های آموزشی و نیزدرک و همدلی با آنان به منظور کاهش احساسی منفی آنان و همچنین، آموزش و اطلاع‌رسانی عمومی‌در جهت کاهش قضاوت و انگ اجتماعی به‌همراه ایجاد مراکز آموزشی و تربیتی ویژه این کودکان باید در برنامه‌ها لحاظ شود.
*نائب رئیس کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی
نظر شما